به‌طور کلی تمام کودکان گاهی‌اوقات رفتارهای خشنی از خود نشان می‌دهند. اما رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان مبتلا به بیش فعالی مکرر و شدیدتر هستند. این رفتارها معمولاً خطرناک نیستند و به‌صورت عصبانیت و کوبیدن درها بروز می‌کنند. بااین‌حال، مواردی وجود دارند که ممکن است پرخاشگری در بیش فعالی به‌شکلی نامناسب ظاهر شود.
درک و مدیریت این پرخاشگری کلید کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. در صورتی که به آنها رسیدگی نشود، می‌توانند به مشکلات جدی‌تری منجر شوند. بنابراین، شناخت علت‌ها و استفاده از روش‌های تخصصی برای مدیریت پرخاشگری در این کودکان امری ضروری است. ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی و سایر درمان‌ها به کودکان بیش فعال کمک می‌کنند.
پرخاشگری در بیش فعالی
علائم کودکان مبتلا به بیش‌فعالی شامل چندین نشانه رفتاری ازجمله بی‌قراری و ناتوانی در تمرکزمی شوند که مشخصه این بیماری هستند. گاهی‌اوقات ممکن است رفتار خصمانه یا عصبانیت از خود نشان دهند و گاهی به اطرافیان خود به‌صورت کلامی یا فیزیکی حمله می‌کنند.
شایان ذکر است که بیماری دیگری به نام اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) اغلب در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی ایجاد می‌شود. این امر با سرپیچی مداوم، رفتار ناپسند، خشم، و دعوا با دیگران، به‌ویژه کسانی که در موقعیت رهبر در زندگی کودک هستند، مشخص می‌شود. این رفتارها می‌توانند به پرخاشگری و خشونت بیشتر در کودکان منجر شوند.
علائم پرخاشگری در کودک مبتلا به بیش فعالی
برای اینکه بتوانید علائم پرخاشگری را در کودک مبتلا به بیش فعالی شناسایی کنید، لازم است ابتدا با برخی از مشکلات رفتاری و علائم مرتبط با این بیماری آشنا شوید. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- عدم تمرکز
- پرت شدن حواس
- فراموش‌کاری
- بی‌نظمی
- عدم توجه به حرف‌های دیگران
- ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل‌ها
- میل به حرکت مداوم یا بی‌قراری
- ناتوانی در انجام بازی‌های بی سر و صدا
- ناتوانی در انتظار برای نوبت خود
علائم پرخاشگری که ممکن است با علائم فوق در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی همراه باشند شامل موارد زیر هستند:
- خشم
- بداخلاقی
- امتناع از گوش دادن به والدین یا معلمان
- ناراحتی
- آزار دیگران به‌صورت عمدی
- سرزنش کردن دیگران
رابطه بین بیش فعالی و پرخاشگری
کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب احساسات را با شدت بیشتری نسبت به همسالان نرمال خود تجربه می‌کنند. این مسئله به‌عنوان بی‌نظمی هیجانی یا توانایی ضعیف در مدیریت پاسخ‌های عاطفی یا حفظ آنها در محدوده قابل قبولی از واکنش‌های عاطفی معمولی شناخته می‌شود که می‌توان آن را با موارد زیر مشخص کرد:
- تحریک‌پذیری مداوم
- افزایش بی‌حوصلگی، به‌ویژه در هنگام استرس
- واکنش‌های بیش‌ازحد در پاسخ به استرس‌های جزئی
- احساسات شدید
- فوران خشم انفجاری
- مشکل در بیان خشم با کلمات
در کودکان، بیماری‌های همراه مانند پرخاشگری تکانشی و اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)، و همچنین عوارض جانبی دارو، ممکن است این احتمال را افزایش دهند و باعث شوند کودک شما احساس بدخلقی، پرخاشگری، بی‌حوصلگی و عصبانیت کند. در اینجا برخی از رایج‌ترین دلایل بروز پرخاشگری در کودکان بیش فعال ذکر شده‌اند:
تکانشگری
تکانشگری یکی از علائم بیش‌فعالی است که اغلب به‌دلیل ناتوانی در تمرکز و کنترل رفتارها ایجاد می‌شود. ماهیت تکانشی اختلال بیش فعالی به این معنی است که اگر کودک احساس عصبانیت کند، فوراً با آن ارتباط برقرار می‌کند. این رفتار اغلب در کودکان آشکارتر است؛ زیرا آنها هنوز استراتژی‌هایی را که بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی استفاده می‌کنند، فرا نگرفته‌اند.
بدخلقی و اختلالات خلقی
به‌طور کلی خلق‌وخوی کودک بیش فعال در طول روز خیلی سریع تغییر می‌کند و شادی، غم و ناامیدی در رفتارهای او ظاهر می‌شوند.
علاوه بر این، کودکان بیش‌فعال نرخ بالایی از اختلالات خلقی همراه ازجمله موارد زیر را تجربه می‌کنند که می‌توانند باعث تحریک‌پذیری و تحریک تغییرات خلقی و پرخاشگری شوند:
- اختلالات اضطرابی
- اختلال دوقطبی
- افسردگی
ناامیدی
سرخوردگی احساسی است که از چالش‌هایی نشأت می‌گیرد که بر سر راه اهداف قرار می‌گیرند. توانایی مقابله با ناامیدی به‌عنوان تحمل ناامیدی شناخته می‌شود. تحمل کم در برابر ناامیدی می‌تواند به این معنی باشد که کودک مبتلا به بیش فعالی به سرعت احساس ناامیدی می‌کند و این مسئله می‌تواند به سرعت منجر به بروز خشم و پرخاشگری شود.
عزت نفس ضعیف
برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی تجربه عزت نفس پایین امری طبیعی است. این موضوع باعث می‌شود برقراری رابطه دوستانه و حفظ دوستان برای آنها چالش‌برانگیز باشد. بنابراین احساس انزوا و کاهش عزت نفس تا بزرگسالی با آنها همراه خواهد بود.
عوارض جانبی داروها
مصرف برخی از داروهای محرک در کودکان بیش فعال منجر به ظهور خشم و پرخاشگری می‌شود. درصورت مشاهده این‌گونه رفتارها به پزشک کودک اطلاع دهید. در برخی موارد پزشک دوز دارو یا نوع دارو را تغییر می‌دهد.
انرژی بیش‌ازحد
انرژی بیش‌ازحد در کودکان بیش فعال می‌تواند به‌صورت بیش فعالی فیزیکی یا کلامی ظاهر شود. انرژی و بی‌قراری همراه با اختلال بیش‌فعالی ممکن است گاهی‌اوقات بسیار زیاد باشند تا اینکه در نهایت به رفتارهای پرخاشگرانه یا واکنش‌های فیزیکی تبدیل شوند.
چگونه به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک کنیم تا با پرخاشگری مقابله کنند؟
بسیاری از کودکان با کمک روش‌های درمانی مختلف می‌آموزند به کنترل عصبانیت و پرخاشگری خود بپردازند. مداخله زودهنگام مانند مدیریت خشم برای کودکان می‌تواند رفتارهای نگران‌کننده کودکان را برطرف کرده و بهترین شانس را برای موفقیت فراهم کند. روش‌هایی که به مقابله با پرخاشگری کمک می‌کنند شامل موارد زیر هستند:
الگوی رفتارهای خوب
والدین و سرپرستان می‌توانند با اعمال خویشتن‌داری و مدیریت رفتار تکانشی خود الگوی فرزندان خود باشند. علاوه بر این، بهتر است که رفتارهای نامناسب کودکان بیش فعال را با تغییر محیط اصلاح کنید. به‌عنوان مثال در برخی موارد تناسب درستی بین معلم و دانش‌آموز وجود ندارد و این مسئله باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودک می‌شود. هنگامی که کودکان در شرایط مناسب و در اطراف الگوهای مناسب (مانند بزرگسالان قابل اعتماد) بزرگ می‌شوند، احساس ارزشمندی در آنها ایجاد می‌شود که ممکن است ناامیدی و هرگونه تمایل خشونت‌آمیز ناشی از آن را کاهش دهد.
تمرین بیان احساسات مثبت
پرخاشگری و بیش‌فعالی اغلب زمانی ظاهر می‌شوند که کودکان احساسات خود را به‌صورت منفی بیان می‌کنند. فرزندتان را تشویق کنید تا احساسات خود را به‌طور مثبت بیان کند. کودکانی که هنگام بزرگ شدن تکنیک‌های بیان عاطفی خوب را فرا می‌گیرند، دیگران را تشویق کرده، در مدرسه بهتر عمل می‌کنند، ارتباطات بهتری با دوستان خود داشته، مکانیسم‌های مقابله‌ای بهتری دارند و به‌طور کلی احساس سلامتی بیشتری می‌کنند.
می‌توانید کارهای زیر را برای حمایت از فرزندتان در ابراز احساسات به‌صورت مثبت‌تر انجام دهید:
- مراقب احساسات فرزندتان باشید. گاهی‌اوقات بیان و توصیف احساسات برای بزرگسالان نیز دشوار است چه برسد به کودکی خردسال. بنابراین با فرزندان خود با مهربانی صحبت کنید و در عین حال مراقب رفتار آنها باشید. شما می‌توانید با گوش دادن به فرزند خود به کنترل احساسات او کمک کنید.
- درک کنید که هر عملی احساسی را پنهان می‌کند. زمانی که فرزند شما بد رفتار می‌کند، به آرامی علت رفتار او را بررسی کنید. خشم رفتاری ثانویه است که می‌تواند چیزهای زیادی را درمورد سایر افکار، احساسات و تجربیاتی که در زیر سطح قرار دارند آشکار کند. بنابراین به‌دنبال دلیل رفتارهای پرخاشگرانه فرزند خود باشید و سعی کنید علت آن را برطرف کنید.
- فرزند خود را تشویق کنید. هنگامی که فرزندتان رفتار مثبتی دارد هرگز از تعریف کردن خودداری نکنید. ما اغلب کودکان را بدون ستایش مشتاقانه‌ای که نیاز دارند، سرزنش می‌کنیم. گاهی‌اوقات لازم است برعکس عمل شود.
- کودک را با مثال راهنمایی کنید. همیشه وقتی عصبانی هستید، خوب است که نفس عمیق بکشید و تا 10 بشمارید تا احساسات پرخاشگرانه خود را تسکین دهید. بنابراین به‌جای پرتاب کردن وسایل، فحش دادن یا کوبیدن تلفن سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید. فرزند شما پس از تماشای شما، رفتارتان را تقلید می‌کند. بهترین روش برای آموزش مدیریت احساس به فرزندتان، الگوبرداری از رفتارهای شما است.
تمرکز روی مهارت‌های سازش و مذاکره
کودکانی که بیش فعالی دارند در انعطاف‌پذیری و سازگاری مشکل دارند. آنها سازگاری با محیط و مقررات ناآشنا را لذت‌بخش نمی‌دانند. کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است آستانه آزار و ناامیدی پایینی داشته باشند و علاوه بر عدم درک موقعیت‌ها و شرایط، درک افراد دیگر نیز برای آنها دشوار باشد.
والدین می‌توانند قوانین مفیدی را وضع کنند که به فرزندانشان نحوه سازش و مذاکره را آموزش دهند. به‌عنوان مثال، زمان استفاده از کامپیوتر یا بازی‌های مختلف را می‌توان به‌عنوان «ارز» در نظر گرفت و آن را با کارهای خانه و رفتارهای خوب مبادله کرد.
کاهش استفاده از وسایل الکترونیکی
زمان استفاده از وسایل الکترونیکی را کم کنید. تحقیقات زیادی درمورد تأثیر استفاده بیش‌ازحد از وسایل الکترونیکی بر ذهن و بدن انجام شده‌اند. برخی افراد به‌صورت همزمان به تماشای تلویزیون، چک کردن ایمیل‌ها در لپ‌تاپ و استفاده از تلفن همراه می‌پردازند. کودکان با مشاهده این رفتارها الگوبرداری کرده و تلاش می‌کنند از چند وسیله الکترونیکی به‌صورت همزمان استفاده کنند.
متأسفانه، برخی از خطرات ناشی از استفاده بیش‌ازحد از وسایل الکترونیکی عبارت‌اند از اعتیاد، ایجاد مشکلاتی در بینایی و سایر بیماری‌ها. برای کودکان مبتلا به بیش فعالی، تماشای بیش‌ازحد صفحه نمایش درواقع می‌تواند علائم بیش فعالی را بدتر کند.
بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2018 در مجله انجمن پزشکی آمریکا (JAMA) منتشر شد، شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند استفاده بیش‌ازحد از صفحه نمایش و فناوری می‌تواند علائم بیش‌فعالی را تشدید کند. محدود کردن زمان استفاده از وسایل الکترونیکی برای کودکان سالم هم مفید است.
می‌توانید از یک تایمر استفاده کنید یا محدودیتی برای ساعاتی که فرزندتان می‌تواند از وسایل الکترونیکی استفاده کنید، وضع کنید (مدت زمان پیشنهادی بیش از دو ساعت برای کل روز نیست). در مواقعی از روز که فرزندتان قصد استفاده از وسایل الکترونیکی را دارد، فعالیت‌های جایگزین را پیشنهاد دهید. به‌عنوان مثال، حیوان خانگی خود را به پیاده‌روی ببرید، شام را با هم تهیه کرده یا یک بار در هفته فعالیتی جدید را امتحان کنید.
ورزش
حتی برای کودکان نرمال نیز ورزش سرگرمی فوق‌العاده‌ای است. اما ورزش برای کودکان مبتلا به بیش فعالی و پرخاشگر بسیار مفید است. ورزش راهی فوق‌العاده برای کودکان برای رها شدن، ریلکس کردن و کاهش هرگونه استرس و عصبانیت است.
فرزند شما می‌تواند فعالیت‌های زیر را به تنهایی انجام دهد، اما ممکن است انجام آنها با هم سرگرم‌کننده‌تر باشد:
- پیاده‌روی
- پیوستن به تیمی ورزشی
- ثبت‌نام در برنامه‌ای تفریحی
- رقصیدن
- هنرهای رزمی
ورزش تنها یکی از درمان‌های طبیعی برای بیش فعالی است. در برخی موارد فعالیت بدنی نیاز به داروهای تجویزشده را که به مدیریت علائم کمک می‌کنند، کاهش می‌دهد یا باعث می‌شود از شر آنها خلاص شوید. ورزش و تخلیه انرژی روشی عالی برای کاهش رفتارهای پرخاشگرانه هستند.
مطالعه بیشتر: نحوه رفتار با کودکان بیش فعال
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر عصبانیت، رفتار مخرب، پرخاشگری و خشونت فرزندتان به روابط، عملکرد روزانه یا عزت نفس او آسیب می‌رساند، بهتر است به متخصص مراجعه کنید و از نظرات او بهره‌مند شوید.
جمع‌بندی
در برخی موارد کودکان بیش فعال کنترل خود را از دست می‌دهند و شروع به پرخاشگری می‌کنند. اگر فرزند شما رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهد و این رفتارها بر روابط، تحصیلات و کیفیت زندگی او تأثیر می‌گذارند، باید به‌دنبال راه چاره باشید. گروه توانبخشی راه کمال با تخصص در درمان این مشکلات، می‌تواند به شما کمک کند تا به شیوه‌های مؤثر این رفتارها را کنترل کرده و به بهبود روابط اجتماعی و روانی کودک خود بپردازید. برای دریافت مشاوره و راهکارهای عملی، همین امروز با ما تماس بگیرید و گام‌های مؤثری در راستای بهبود وضعیت کودک خود بردارید.
منابع
مطالب مشابه
کودکانی که به‌طور مداوم در درک زبان، تولید فیزیکی گفتار، پیدا کردن کلمات مناسب یا ساخت جملات صحیح گرامری برای برقراری ارتباط با اطرافیان خود مشکل دارند، ممکن است دچار نوعی اختلال ارتباطی باشند.
سران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) ممکن است علائم مرتبط با بیش فعالی بی‌توجهی، بیش فعالی تکانشی، یا ترکیبی را نشان دهند. این علائم در طول رشد معمول کودک مشاهده می‌شوند. برای تشخیص، علائم باید حداقل به‌مدت شش ماه وجود داشته باشند و تأثیرات قابل‌توجهی بر مهارت‌های تحصیلی، اجتماعی و انطباقی بگذارند.
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا می‌کنند. مشارکت آنها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آنها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت می‌کنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار می‌دهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا می‌کنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.