اختلال بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم، اختلالات عصبی‌رشدی هستند و علائم مشترکی دارند. به‌عنوان مثال، افراد مبتلا به اوتیسم و بیش فعالی هر دو تکانشی هستند و معمولاً دیرتر از کودکان دیگر شروع به حرف زدن می‌کنند.
اگرچه دو بیماری متمایز هستند، ممکن است در برخی موارد به‌صورت همزمان رخ دهند. هنگامی که این اتفاق میفتد، تشخیص و درمان مناسب هر دو اختلال مهم است.
این دو اختلال تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند؛ برای مثال بیش فعالی در کودکان مشکلاتی در توجه، بیش‌فعالی و کنترل تکانه ایجاد می‌کند، درحالی‌که اختلال طیف اوتیسم بر ارتباطات و تعامل اجتماعی در زمینه‌های مختلف تأثیر می‌گذارد.
در این مطلب تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو اختلال را توضیح می‌دهیم.
مروری بر بیش فعالی
اختلال کمبود توجهی و بیش فعالی (ADHD)، اختلالی عصبی‌رشدی است که عمدتاً در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود، اما می‌تواند تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. این اختلال شامل سه ویژگی اصلی است:
- بی‌توجهی
- بیش فعالی
- رفتارهای تکانشی
بیش فعالی بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی بیمار تأثیر منفی می‌گذارد. درمان آن شامل درمان‌های دارویی، روان‌درمانی و تغییرات رفتاری است تا بیمار بتواند با چالش‌های این اختلال بهتر مقابله کند.
مروری بر اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم (ASD) نیز اختلالی عصبی‌رشدی است که بر تعاملات اجتماعی، ارتباطات و رفتارهای بیمار تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به اوتیسم معمولاً مشکلاتی در درک و بیان احساسات، برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی دارند. اوتیسم اختلالی طیفی است؛ بنابراین شدت و نوع علائم آن می‌توانند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشند.
ویژگی‌های اصلی اوتیسم عبارت‌اند از:
- مشکلات در ارتباطات اجتماعی
- رفتارهای تکراری یا محدود
- مشکلات در برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی
دلایل اوتیسم کاملاً مشخص نیستند، اما تحقیقات نشان می‌دهند عوامل ژنتیکی و محیطی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند.
تفاوت علائم اوتیسم و بیش فعالی
درحالی‌که علائم بیش فعالی و اتیسم ازنظر علمی یکسان نیستند، ممکن است در بیمار به‌صورت کاملاً مشابه بروز پیدا کنند.
برای مثال، ویژگی‌هایی مانند حواس‌پرتی و تکانشگری از علائم بیش فعالی بوده و جزو نشانه‌های اوتیسم نیستند. اما در اکثر افراد مبتلا به اوتیسم ظاهر می‌شوند. همچنین تأخیر گفتار نیز بخشی از تشخیص اختلال طیف اوتیسم است ولی در افراد مبتلا به بیش‌فعالی نیز اغلب تأخیر گفتار مشاهده می‌شود.
در جدول زیر علائم شاخص دو بیماری توضیح داده شده‌اند:
|
اتیسم |
بیش فعالی |
|
● تأخیر در گفتار، الگوهای گفتاری غیرمعمول یا فقدان زبان گفتاری ● مشکل در ارتباطات و تعاملات اجتماعی ● رفتارهای تکراری مانند تکان دادن دست و پا یا قدم زدن ● چالش‌های حسی (واکنش کم یا بیش‌ازحد نسبت به نور، صدا، طعم، بو، لمس) |
● بی‌توجهی (مشکل در تمرکز و توجه) ● تکانشگری (انجام اقدامات نامناسب بدون فکر کردن)
|
گاهی‌اوقات تشخیص تفاوت اوتیسم و بیش فعالی (به‌ویژه در کودکان خردسال) می‌تواند دشوار باشد. توضیحات زیر ممکن است به تمایز بین علائم این دو بیماری کمک کنند:
دامنه توجه
کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب در توجه طولانی‌مدت مشکل دارند و احتمالاً به‌راحتی حواسشان پرت می‌شود.
کودکان مبتلا به اوتیسم دامنه علاقه محدودی دارند. آن‌ها درمورد موضوعات مورد علاقه خود وسواس دارند و قادر به تمرکز بر موضوعات دیگر نیستند. این کودکان می‌توانند حقایق و جزئیات را به‌راحتی به‌خاطر بیاورند و برخی از آن‌ها در ریاضیات، علوم، موسیقی یا هنر استعداد فوق‌العاده‌ای دارند.
تشخیص علائم کودک در هنگام انجام تکالیف ساده‌تر است. کودک مبتلا به بیش فعالی ممکن است نتواند نسبت به هیچ موضوعی توجه نشان دهد.
کودک مبتلا به اوتیسم تمرکز بالایی روی موضوعات مورد علاقه خود دارد، اما ممکن است نتواند در موضوعاتی که کمتر به آن‌ها علاقه دارد، شرکت کند.
ارتباطات
مشکلات ارتباطی، مشخصه اوتیسم هستند. برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز این مشکلات را دارند، اما معمولاً به روش‌های متفاوتی بروز می‌کنند.
کودکان مبتلا به بیش فعالی علائم زیر را نشان می‌دهند:
- به‌طور مداوم صحبت می‌کنند
- می‌خواهند حرف آخر را بزنند
- به این موضوع که کلمات آن‌ها چگونه بر دیگران تأثیر می‌گذارند، توجهی نمی‌کنند
- حرف دیگران را قطع می‌کنند
کودکان مبتلا به اوتیسم علائم زیر را از خود نشان می‌دهند:
- در بیان احساسات و افکار خود مشکل دارند
- از حرکات برای برقراری ارتباط استفاده نمی‌کنند
- علاقه‌ای به تماس چشمی ندارند
- روی موضوعی ثابت در گفتگو پافشاری می‌کنند
- متفاوت بازی کرده و ممکن است بازی نوبتی یا تخیلی را درک نکنند
- تعاملات اجتماعی را آغاز نمی‌کنند یا به آن‌ها واکنش نشان نمی‌دهند
روتین و نظم
کودکان مبتلا به بیش فعالی خیلی زود از ساختاری که برای آن‌ها جالب نیست، مانند ساختار کلاس درس، خسته می‌شوند. همچنین در صورتی که فعالیتی تنوع نداشته باشد، علاقه خود را به آن از دست می‌دهند.
در مقابل، کودکان مبتلا به اتیسم اغلب اصرار بر یکسانی نشان می‌دهند و دوست دارند به روال‌ها یا الگوهای تشریفاتی رفتار کلامی یا غیرکلامی پایبند باشند.
به‌عنوان مثال، آن‌ها ممکن است یک کتاب را بارها و بارها بخوانند یا هر روز غذای یکسانی بخواهند. تغییر در روال می‌تواند باعث ناراحتی و تحریک‌پذیری کودکان مبتلا به اتیسم شود.
شباهت‌های بیش فعالی و اوتیسم
واقعیت این است که بسیاری از افراد مبتلا به بیش فعالی یا اتیسم دارای علائم مشابهی هستند. علاوه‌براین، افراد مبتلا به هر دو اختلال ممکن است مشکلاتی داشته باشند که به‌عنوان علائم سنتی ذکر نشوند اما بر زندگی روزمره آن‌ها تأثیر بگذارند.
در اینجا برخی از علائم و چالش‌های مشترک بین افراد مبتلا به بیش فعالی و اوتیسم آورده شده‌اند:
- تکانشگری: مانند صحبت کردن خارج از نوبت و قطع صحبت‌های دیگران
- عدم تمرکز: در بیش فعالی، معمولاً حواس‌پرتی به‌خاطر رویدادهای بیرونی اتفاق میفتد ولی در اتیسم، حواس‌پرتی توسط افکار و ایده‌های خود بیمار رخ می‌دهد
- مشکلات عملکرد اجرایی: مشکلات در توانایی سازماندهی زمان، وظایف و پروژه‌ها
- چالش‌هایی با تعامل اجتماعی و دوست‌یابی: عدم ارتباط چشمی در حین مکالمه
- ناتوانی در یادگیری
- چالش های حسی: واکنش بیش‌ازحد یا کم به نور، صدا، لمس
- عدم بلوغ عاطفی: مشکل در مدیریت خشم و ناامیدی
- چالش‌های مهارت‌های زبانی
توجه داشته باشید با وجودی که این علائم شبیه به هم هستند، شاید در اثر علل مختلفی ایجاد شده باشند. به‌عنوان مثال، چالش‌های اجتماعی در اتیسم ممکن است ناشی از فقدان مهارت‌های گفتاری تقلیدی یا زبان بدن باشند. در مقابل، چالش‌های اجتماعی در بیش فعالی ممکن است ناشی از تکانشگری، کنترل کردن، یا ناتوانی در انطباق با انتظارات گروه باشند.
مقایسه ازنظر علت ابتلا به اتیسم و بیش فعالی
محققان هنوز در حال کشف دلایل ابتلا به اوتیسم و بیش فعالی هستند. شکی نیست که بیش فعالی و اتیسم هر دو ارثی بوده و هر دو اختلال دارای جزء ژنتیکی هستند. همچنین برخی از عوامل محیطی می‌توانند منجر به اوتیسم، بیش فعالی یا هر دو شوند.
علت بیش فعالی
علاوه بر ژنتیک، عواملی که موجب ابتلا به بیش فعالی می‌شوند عبارت‌اند از:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض خطرات محیطی (مانند سرب در رنگ) توسط والدین در دوران بارداری یا در سنین پایین
- مصرف الکل و تنباکو توسط والدین در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
علت اتیسم
همه عوامل خطر بیش فعالی به‌جز آسیب مغزی، از عوامل خطر ابتلا به اوتیسم نیز هستند. علاوه‌براین، اتیسم ممکن است به‌دلیل اختلالات رشد ژنتیکی خاص مانند سندرم ایکس شکننده و در اثر قرار گرفتن جنین در معرض داروهای خاص (والپروئیک اسید و تالیدومید) نیز ایجاد شود.
مقایسه ازنظر تشخیص
هیچ آزمایش پزشکی خاصی برای تشخیص بیش فعالی یا اوتیسم وجود ندارد. تشخیص هر دو اختلال به مشاهدات، مصاحبه‌ها و ارزیابی رشد و رفتار کودک بستگی دارد. قبل از تشخیص اوتیسم یا بیش فعالی، پزشکان آزمایش‌هایی را انجام می‌دهند و سؤالاتی می‌پرسند تا احتمال ابتلا به سایر بیماری‌های مشابه مانند اضطراب یا ناتوانی یادگیری را رد کنند.
در بیشتر موارد، اوتیسم و بیش فعالی در کودکان تشخیص داده می‌شوند. این فرایند زمانی شروع می‌شود که متخصص اطفال با پرسیدن یک سری سؤالات درمورد رشد و رفتار کودک، علائم را غربالگری می‌کند. اگر غربالگری نشان دهد که انجام آزمایشات بیشتر ضروری است، متخصص اطفال ارزیابی کامل را توصیه می‌کند.
مقایسه ازنظر درمان
درحالی‌که روش تشخیص و علل اوتیسم و بیش فعالی ممکن است مشابه باشند، درمان‌ها کاملاً متفاوت هستند؛ زیرا بیش فعالی را می‌توان ازطریق درمان‌های دارویی تحت تأثیر قرار داد اما هیچ درمان دارویی خاصی برای درمان اتیسم به‌صورت مستقیم وجود ندارد.
همچنین باید توجه داشته باشید که اتیسم، برخلاف بیش فعالی، اختلالی طیفی است. بنابراین بیمارانی با اوتیسم خفیف یا شدید وجود دارند و اوتیسم شدید می‌تواند بسیار ناتوان‌کننده باشد.
روش‌های درمان اوتیسم
بسته به نیازهای خاص فرد، طیف وسیعی از درمان‌ها برای اوتیسم وجود دارند. بااین‌حال رایج‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- داروها: داروها می‌توانند به علائم خاصی مانند اضطراب کمک کنند.
- رفتاردرمانی: این درمان می‌تواند مهارت‌های خاصی را ایجاد کند و رفتارهای منفی مانند شکست در خودکنترلی را کاهش دهد.
- گفتاردرمانی: برخی از افراد مبتلا به اوتیسم تأخیر گفتاری شدیدی دارند یا اصلاً قادر به حرف زدن نیستند، درحالی‌که برخی دیگر فقط در مکالمه و تعاملات اجتماعی مشکل دارند.
- کاردرمانی: بسیاری از افراد مبتلا به اتیسم مشکلات حرکتی ظریف یا چالش‌های حسی دارند و قرار گرفتن در معرض نورهای روشن و صداهای بلند برای آن‌ها سخت است.
- درمان مهارت‌های اجتماعی: بیشتر افراد مبتلا به اوتیسم برای یادگیری نحوه تعامل اجتماعی، ایجاد دوستی و مدیریت احساسات به کمک نیاز دارند.
روش‌های درمان بیش فعالی
در یرخی افراد مبتلا به بیش فعالی مصرف داروها (حداقل تا حدی) به کاهش تکانشگری و افزایش تمرکز کمک می‌کند. این داروها ممکن است محرک یا غیرمحرک باشند و درمان متناسب با سن بیمار انتخاب می‌شود. علاوه‌براین، درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آموزش مهارت
- مشاوره
- رفتاردرمانی
برای اطلاع از تمامی روش‌های درمان بیش فعالی، اینجا کلیک کنید.
نقش مدرسه در حمایت از کودکان مبتلا به اوتیسم
معلمان نقش بسیار مهمی در حمایت از کودکان مبتلا به اوتیسم در کلاس درس دارند. آن‌ها با فراهم کردن محیطی حمایتی و استفاده از استراتژی‌هایی خاص، می‌توانند به یادگیری و بهبود تعاملات اجتماعی کودکان اوتیسمی کمک کنند. معلمان می‌توانند با راهکارها و روش‌های زیر به کودک مبتلا به اوتیسم کمک کنند:
- ایجاد ساختار و برنامه روزانه مشخص
- پشتیبانی از تعاملات اجتماعی
- سازگاری محیط یادگیری
- استفاده از روش‌های بصری و حسی
- تقسیم وظایف به بخش‌های کوچک‌تر
- تشویق و تقویت مثبت
- همکاری با والدین و متخصصان
معلمان می‌توانند با این روش‌ها، محیطی فراهم کنند که کودک مبتلا به اوتیسم در آن احساس امنیت، درک و حمایت کند و فرصت‌های بیشتری برای یادگیری و رشد داشته باشد.
نقش مدرسه در حمایت از کودکان مبتلا به بیش فعالی
معلمان می‌توانند با استفاده از راهکارهایی خاص به عملکرد بهتر و مدیریت تمرکز و رفتار کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) کمک کنند. پیشنهادهای کاربردی برای معلمان عبارت‌اند از:
- ایجاد ساختار و نظم در کلاس
- استفاده از نشانه‌های بصری و تأکید کلامی
- تقویت رفتارهای مثبت و استفاده از پاداش‌ها
- مدیریت زمان و استفاده از فعالیت‌های فیزیکی
- نشستن کودک در مکان مناسب کلاس
- تقسیم وظایف به بخش‌های کوچک‌تر
- استفاده از روش‌های متنوع در آموزش
- ارتباط منظم با والدین
معلمان می‌توانند با استفاده از این راهکارها به عملکرد بهتر کودکان بیش فعال کمک کنند. همچنین کودکان یاد می‌گیرند رفتارهای خود را مدیریت کرده و مهارت‌های تحصیلی و اجتماعی‌شان را تقویت کنند.
جمع‌بندی
بیش فعالی و اتیسم دو اختلال عصبی‌رشدی با علائم تقریباً مشابه هستند که تشخیص آن‌ها در برخی موارد بسیار سخت است. این دو بیماری کاملاً متمایز هستند و روش‌های تشخیص و درمان متفاوتی دارند. اما گاهی‌اوقات به‌صورت همزمان اتفاق میفتند. یکی از دلایل ابتلا به این دو بیماری عوامل ژنتیکی هستند که در کنار سایر فاکتورها منجر به ابتلای کودک شما به بیش فعالی یا اتیسم می‌شوند. تشخیص زودهنگام این دو بیماری به درمان و مدیریت هرچه سریع‌تر علائم آن‌ها کمک می‌کند. بنابراین اگر فکر می‌کنید فرزند شما مبتلا به بیش‌فعالی یا اتیسم است، به کلینیک توانبخشی راه کمال مراجعه کنید و از خدمات کادر درمانی این مرکز بهره‌مند شوید.
منابع
سوالات متداول
طبق تحقیقات، 50 تا 70 درصد از افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به اختلال بیش‌فعالی نیز مبتلا هستند.
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال، یکی از بهترین مراکز کاردرمانی در تهران است که با بهره‌گیری از کادری مجرب و دلسوز، خدمات تخصصی کاردرمانی را در محیطی مجهز و کودک‌پسند ارائه می‌دهد.
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آن‌ها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آن‌ها بسیار افسرده هستند.