اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD) بیماری مزمنی است که میلیون‌ها کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. یکی از علائم این اختلال انرژی بالای کودکان است. اما همیشه این انرژی بالا به معنای ابتلای کودک به بیش‌فعالی نیست بلکه علائمی دیگری ازجمله مشکل در حفظ توجه، رفتارهای تکانشی و بیش‌فعالی نشان‌دهنده اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی هستند. همچنین کودکان مبتلا به بیش‌فعالی با اعتمادبهنفس پایین، روابط آشفته و عملکرد ضعیف در مدرسه دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بنابراین درصورتی که کودک انرژی بسیار زیادی داشته باشد اما عملکرد او در مدرسه طبیعی باشد، نمی‌توان به او عنوان بیش‌فعال را نسبت داد. در این مطلب به بررسی تفاوت بین بیش‌فعالی و شیطنت در کودکان می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
علائم بیش‌فعالی و شیطنت در کودکان
سه نوع بیش‌فعالی وجود دارد:
- بیش‌فعالی بی‌توجهی شامل مشکل در توجه و تمرکز، حواس‌پرتی، خیال‌پردازی و ضعف در مهارت‌های برنامه‌ریزی است.
- بیش‌فعالی تکانشی شامل صحب کردن و تکان خوردن مداوم، حرکت دادن اشیا به اطراف، دست زدن به وسایل مختف و به‌طور کلی ناتوانی در کنترل سطوح فعالیت است.
- بیش‌فعالی ترکیبی نیز ترکیبی از علائم دو دسته بالا است.
بیش‌فعالی و بی‌توجهی دو علامت بارز اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی هستند، اما برای تشخیص، لازم نیست کودک هر دو نوع رفتار را از خود نشان دهد. دختران بیشتر به اختلال بیش‌فعالی بی‌توجهی مبتلا می‌شوند و به همین دلیل است که این اختلال در دختران کمتر از پسران تشخیص داده می‌شود؛ زیرا رفتارهای بی‌توجهی کمتر در محیط‌های اجتماعی بروز پیدا می‌کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند تمام کودکان به‌طور طبیعی رفتارهای بیش‌فعالی از خود نشان می‌دهند. آنها بین صحبت دیگران می‌پرند، قادر نیستند به مدت طولانی بی‌حرکت بنشینند و ... . اما اگر کودک این رفتارها را به‌صورتی اغراق‌آمیز تکرار کند، غیرعادی می‌شود و نشان‌دهنده بیش‌فعالی است.
رفتارهای بیش‌فعالی در مقابل شیطنت
کودکان پرانرژی درست مانند کودکان مبتلا به بیش‌فعالی می‌توانند زمان زیادی را صرف موضوعی خاص کرده و به شدت روی جزئیات تمرکز کنند. این اتفاق کاملاً طبیعی است که کودکی پرانرژی 15 دقیقه زمان صرف کند تا به اصلی داستانی ساده برسد. بنابراین چه چیزی رفتارهای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی را منحصربه‌فرد می‌کند؟
تفاوت بزرگ بین کودکان پرانرژی با کودکان بیش‌فعال این است که انرژی بالای یک کودک پرانرژی به صورت سینوسی است. آنها ممکن است فقط در محیطی خاص، مانند خانه یا مدرسه، انرژی بالایی داشته باشند و این انرژی در محیط‌های دیگر کاهش یابد. اما انرژی بالا در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بسیار پایدارتر است و معمولاً کودک بیش‌فعال در هر دو محیط انرژی زیادی از خود بروز می‌دهد.
برای تشخیص بیش‌فعالی در کودک، باید این رفتارهای او در حوزه‌های متعدد زندگی تداخل داشته باشند. یعنی انرژی بالای کودک باید در ترکیبی از زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی او نمود پیدا کند.
به‌طور خلاصه، اگر رفتارهای کودک فقط در یک محیط وجود داشته باشد، یا فقط در یک حوزه از زندگی او تداخل داشته باشد، ممکن است مبتلا به بیش‌فعالی نباشد. اما اگر کودکی در خانه و بیرون از خانه رفتارهای بیش‌فعالی یا بی‌توجهی از خود نشان می‌دهد، احتمالاً مبتلا به بیش‌فعالی است.
نحوه تشخیص بیش‌فعالی
اگر متوجه رفتارهای بیش‌فعالی یا بی‌توجهی کودک در حوزه‌های مختلف زندگی و محیط‌ها می‌شوید، برای اطمینان از بیش‌فعالی باید به پزشک مراجعه کنید:
- پزشک در ابتدا به بررسی سابقه خانوادگی کودک می‌پردازد.
- سپس به معاینه کودک و بررسی سطح سلامت می‌پردازد و بیماری‌های مشابه با بیش‌فعالی را بررسی می‌کند.
- در ادامه پرسشنامه‌ای در اختیار والدین قرار می‌دهد تا به سؤالاتی درمورد رفتارهای کودک در منزل پاسخ دهند. همچنین پرسشنامه‌ای دیگر نیز به معلم یا مشاور مدرسه می‌دهد. نتایج پرسشنامه‌ها داده‌هایی عینی ارائه می‌دهند و سیستم نمره‌دهی نشان می‌دهد آیا کودک مبتلا به بیش‌فعالی است یا خیر.
- در ادامه پزشک رفتارهای کودک را زیر نظر می‌گیرد و با توجه به نتایج پرسشنامه‌ها و رفتارهای کودک نظر نهایی را اعلام می‌کند.
عواقب تشخیص نادرست بیش‌فعالی در کودک
تشخیص صحیح کودک پرانرژی در مقابل کودک بیش‌فعال بسیار مهم است. در نهایت، این تشخیص کلید کمک به کاهش علائم در کودکان بیش‌فعال است.
از یک طرف، تشخیص بیش‌فعالی بدون داشتن این اختلال (مثبت کاذب) مشکلاتی به همراه دارد. داروهای بیش‌فعالی، که بیشتر آنها محرک هستند، اغلب منجر به عوارض جانبی بیشتری نسبت به فواید آنها در افرادی که بیش‌فعالی ندارند، می‌شوند.
از طرف دیگر، عدم شناسایی بیش‌فعالی در فرد مبتلا (منفی کاذب) فرصتی از دست رفته برای کمک به آنها است. درواقع در بسیاری از موارد کودکان بیش‌فعال با کمک درمانگر و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای به‌صورتی موفقیت‌آمیز درمان می‌شوند. بنابراین تشخیص مرحله‌ای بسیار مهم در تعیین بیش‌فعالی است.
روش‌های درمان بیش‌فعالی
روش‌های درمان بیش‌فعالی معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- دارودرمانی. داروها توانایی مغز را برای توجه، آرامش و استفاده بیشتر از خودکنترلی فعال می‌کنند.
- رفتاردرمانی. درمانگران می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و برنامه‌ریزی را توسعه دهند.
- مربیگری والدین. والدین می‌توانند ازطریق مربیگری، بهترین راه‌ها را برای پاسخ به مشکلات رفتاری کودک بیش‌فعال خود یاد بگیرند و از این راهکارها در طول تربیت کودک استفاده کنند.
- پشتیبانی مدرسه. معلمان می‌توانند به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک کنند تا از مدرسه لذت ببرند و راحت‌تر به یادگیری بپردازند.
درمان مناسب به بهبود بیش‌فعالی کمک می‌کند. والدین و معلمان می‌توانند به کودکان کوچک‌تر آموزش دهند که در مدیریت توجه، رفتار و احساسات خود بهتر عمل کنند. همان‌طور که کودکان بزرگ‌تر می‌شوند، باید یاد بگیرند که توجه و کنترل خود را بهبود بخشند. میوانید اطلاعات بیشتر را در مطلب «درمان بیش‌فعالی کودکان» بخوانید.
رفتار با کودک بیش‌فعال در مدرسه
بیش‌فعالی به‌طور متفاوتی بر مغز هر کودک تأثیر می‌گذارد، بنابراین هر مورد می‌تواند در کلاس درس کاملاً متفاوت به نظر برسد. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی طیف وسیعی از علائم را نشان می‌دهند: برخی به‌طور مداوم راه می‌روند، برخی دائماً رؤیاپردازی می‌کنند و برخی دیگر نمی‌توانند قوانین را رعایت کنند.
به‌عنوان یک معلم، می‌توانید به کودکان بیش‌فعال کمک کنید تا یکی از رفتارها یا همه آنها را کاهش دهند. درک اینکه چگونه اختلال کمبود توجه بر رفتار کودکان مختلف تأثیر می‌گذارد بسیار مهم است. در ادامه به توضیح راه‌هایی برای کنترل رفتارهای کودکان بیش‌فعال در مدرسه می‌پردازیم:
- برای جلوگیری از حواس‌پرتی کودک، صندلی او را دور از در و پنجره قرار دهید.
- از کودک بخواهید فعالیت‌هایی که نیاز به تحرک دارند مانند مراجعه به دفتر مدرسه یا پاک کردن تخته سیاه را انجام دهد.
- تکالیف طولانی‌تر را به تکالیف کوچک‌تر تقسیم کنید و به کودک اجازه بدهید زمان‌های کوتاهی استراحت کند.
- کودکان بیش‌فعال دائماً به قطع صحبت دیگران می‌پردازند و گاهی‌اوقات این رفتار را به‌شکلی بی‌ادبانه و پرخاشگرانه بروز می‌دهند. برای اصلاح این رفتار او، از زبانی مخفی یا حرکات از قبل مشخص‌شده استفاده کنید تا به او بفهمانید در حال قطع صحبت دیگران است.
- برای جلوگیری از رفتارهای تکانشی کودک بیش‌فعال، برنامه‌ای رفتاری برای او تهیه کنید و در میز او قرار دهید.
- بلافاصله پس از رفتار نادرست عواقب آن را بیان کنید. در توضیح خود دقیق باشید و مطمئن شوید که کودک می‌داند چگونه رفتار نادرستی داشته است.
- رفتار خوب کودک را با صدای بلند تشویق کنید. در هنگام تعریف و تمجید واضح صحبت کنید و مطمئن شوید که کودک می‌داند چه کاری را درست انجام داده است.
- کودک مبتلا به بیش‌فعالی را تشویق کنید تا ورزش کند.
- یک توپ استرس، اسباب‌بازی کوچک یا یک شی دیگر را برای کودک فراهم کنید تا بتواند با احتیاط روی صندلی خود فشار دهد یا با آن بازی کند.
- کودکان بیش‌فعال در پیروی از دستورالعمل‌ها مشکل دارند. بنابراین دستورالعمل‌ها را به‌صورت کوتاه و واضح بیان کنید و پس از تکمیل هر مرحله، مرحله بعدی را توضیح دهید. اگر کودک دچار حواس‌پرتی شد، به آرامی به او یادآوری کنید تا دوباره در مسیر قرار گیرد.
رفتار با کودک بیش‌فعال در منزل
اگر کودک شما بیش‌فعال، بی‌توجه یا تکانشی است، ممکن است انرژی زیادی لازم باشد تا او را به گوش دادن، پایان دادن به یک کار یا نشستن مجبور کنید. نظارت مداوم می‌تواند خسته‌کننده باشد. اما می‌توانید برای کنترل اوضاع و کمک به فرزندتان برای استفاده حداکثری از توانایی‌هایش از روش‌های زیر استفاده کنید:
- ساختاری ایجاد کنید و به آن پایبند باشید. با پیروی از برنامه‌های روزمره، ساده کردن برنامه کودک و مشغول نگه داشتن فرزندتان با فعالیت‌های سالم، به کودک خود کمک کنید متمرکز و منظم بماند.
- انتظارات روشنی را تعیین کنید. قواعد رفتاری را ساده کنید و توضیح دهید که درصورت اطاعت یا شکستن قواعد چه اتفاقی خواهد افتاد. در صورتی که کودک انتظارات شما را برآورده کرد به او پاداش بدهید.
- ورزش و خواب را تشویق کنید. فعالیت بدنی تمرکز را بهبود می‌بخشد و باعث رشد مغز می‌شود. نکته مهم این است که برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی، خواب مناسب باعث کاهش علائم بیش‌فعالی می‌شود.
- به کودک خود کمک کنید تا درست غذا بخورد. برای مدیریت علائم بیش‌فعالی، وعده‌های غذایی سالم یا میان‌وعده‌های منظم را هر سه ساعت یک‌بار برنامه‌ریزی کرده و از مصرف غذاهای ناسالم و شیرین خودداری کنید.
- به فرزند خود بیاموزید که چگونه دوست پیدا کند. به آنها کمک کنید شنونده بهتری شوند، یاد بگیرند که چگونه صورت و زبان بدن افراد را بخوانند و راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کنند.
جمع‌بندی
به‌طور کلی تمامی کودکان از انرژی زیادی برخوردار بوده و دائماً در حال فعالیت، بازیگوشی و شیطنت هستند. در برخی موارد والدین این انرژی بالا را با بیش‌فعالی اشتباه می‌گیرند؛ زیرا رفتارهای شیطنت‌آمیز کودک شباهت زیادی با اختلال بیش‌فعالی دارد. در این صورت مراجعه به پزشک و تشخیص این بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین اگر از ابتلای فرزندتان به بیش‌فعالی مطمئن نیستید به کلینیک توانبخشی راه کمال مراجعه کرده و از کمک پزشکان این مرکز استفاده کنید.
منابع
مطالب مشابه
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها می‌شوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.
اگر والدینی هستید که با لجبازی کودکان بیش‌فعال سر و کار دارید، احتمالاً این رفتار آنها را بسیار طاقت‌فرسا می‌دانید؛ زیرا احساس می‌کنید دائماً با مسائل مربوط به مدیریت خشم فرزند خود درگیر هستید. لجبازی کودکان مقاومت آشکار آنها در برابر قوانین و دستورالعمل‌ها است.
ارتوپدی فنی کودکان از فناوری‌های مختلف برای بهبود کیفیت زندگی و حفظ استقلال کودک بهره می‌گیرند.ارتزها بریس‌هایی هستند که پس از آسیب، ضعف یا عملکرد نادرست به کودک کمک می کنند.
مشاوره کودکان بیش‌فعال ازطریق رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ... به بهبود رفتارهای تکانشی کودکان کمک می‌کند. بیش‌فعالی اختلالی است که به سه نوع بی‌توجهی، بیش‌فعالی/ تکانشی و نوع ترکیبی دسته‌بندی می‌شود.
آریپیپرازول می‌تواند برای کودکان بیش‌فعال مفید باشد و به مدیریت چالش‌های خاصی که ممکن است با آنها مواجه شوند، می‌پردازد. مصرف این دارو به‌شکل قابل توجهی باعث بهبود علائم بیش‌فعالی و کاهش سطح پرولاکتین در کودکان می‌شود.
فلوکستین داروی ضدافسردگی رایجی است که دهه‌ها مورداستفاده قرار گرفته است. این دارو اغلب برای افراد مبتلا به افسردگی، اضطراب و سایر بیماری‌های سلامت روان تجویز می‌شود. بااین‌حال، فلوکستین را برای درمان بیش‌فعالی نیز تجویز می‌کنند.
ریسپریدون دارو‌یی است که برای اختلال کمبود توجه یا بیش‌فعالی استفاده می‌شود، ریسپریدون باعث بهبود قابل توجه رفتارهای پرخاشگرانه و سایر رفتارهای مخرب جدی کودکان بیش‌فعال می‌شود.
تمرکز کردن برای کودکان بیش‌فعال سخت است اما خبر خوب این است که راهکار‌هایی وجود دارند که به بهبود مهارت‌های تمرکز در کودکان کمک می‌کنند. مثلا برای کمک به افزایش تمرکز فرزندتان، توجه او را جلب و حفظ کنید.
در فلج مغزی توانایی کودک برای راه رفتن به شدت و محل آسیب بستگی دارد. بنابراین در فلج مغزی خفیف، کودک قادر به راه رفتن و تحرک است ولی در فلج مغزی شدید راه رفتن و تحرک بدون کمک دیگران امکان‌پذیر نیستند.