بیش‌فعالی تکانشی رایج‌ترین نوع بیش‌فعالی است که به‌شدت بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مانع از پیشرفت او می‌شود. بنابراین تشخیص و درمان آن اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مطلب به بررسی این اختلال، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.
مطالعه بیشتر: انواع بیش‌فعالی
بیش‌فعالی تکانشی چیست؟
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی تکانشی نوعی از بیش‌فعالی است که علائم اصلی آن حرکت مداوم و ناتوانی در کنترل رفتار هستند. افراد مبتلا به این بیماری معمولاً بدون فکر کردن رفتار می‌کنند، دائماً حرف می‌زنند و نمی‌توانند آرام بنشینند.
علائم بیش‌فعالی تکانشی
هیچ آزمایشی به‌طور قطعی نمی‌تواند بیش‌فعالی تکانشی را تشخیص دهد. در ابتدا پزشک بیمار را معاینه کرده و علائم مربوط به بیماری‌های مشابه را بررسی می‌کند. در برخی موارد بیمار به‌خاطر مشکلات بینایی، مشکلات عاطفی یا ناتوانی در یادگیری، علائمی مشابه با علائم بیش‌فعالی تکانشی از خود نشان می‌دهد.
علائم بیش‌فعالی تکانشی شامل موارد زیر هستند:
- بی‌قراری
- بی‌وقفه حرف زدن
- ناتوانی در تمرکز بر روی فعالیت‌های آرام
- دویدن بی‌هدف
- پریدن روی مبل‌ها و بالا رفتن از میز و صندلی
- بی‌حوصلگی
- قطع کردن صحبت دیگران و حرف زدن خارج از نوبت
- عدم تمایل به منتظر ماندن در صف
- بیان پاسخ‌ها و نظرات نامناسب
- عدم تشخیص موقعیت‌های خطرناک
حتما بخوانید: علائم بیش‌فعالی چیست؟
بسیاری از کودکان به‌خاطر انرژی بالایی که دارند، از دویدن و پریدن لذت می‌برند ولی این به‌معنی ابتلای آنها به بیش‌فعالی تکانشی نیست. علائم این بیماری باید حداقل شش ماه در فرد مبتلا مشاهده شوند.
بیش‌فعالی تکانشی چه تفاوتی با سایر انواع بیش‌فعالی دارد؟
نوع دیگری از بیش‌فعالی به نام بیش‌فعالی از نوع بی‌توجهی وجود دارد. علامت اصلی این اختلال مشکل در تمرکز است. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، به‌راحتی حواس‌شان پرت می‌شود و دائماً در حال خیال‌پردازی هستند. آنها فراموشکار هستند و وسایل شخصی خود را گم می‌کنند. بیماران مبتلا به نقص کمبود توجه و بیش‌فعالی از نوع بی‌توجهی به‌خاطر بی‌دقتی خیلی مرتکب اشتباه شده و در انجام کارهای خانه یا سایر وظایف با مشکل مواجه میشوند. این بیماران برخلاف گروه تکانشی ناآرام نیستند، مدام در حال حرکت نیستند و نظرات نامناسب را بیان نمی‌کنند.
چگونه بیش‌فعالی در کودکان را تشخیص دهیم؟
چه چیزی باعث بیش‌فعالی تکانشی می‌شود؟
دلایل ابتلا به بیش‌فعالی تکانشی مشخص نیستند. تحقیقات نشان می‌دهند این اختلال تا حد زیادی به‌دلیل ژن‌هایی است که از والدین به فرزندان منتقل میشوند. اما هنوز مشخص نیست کدام ژن خاص احتمال ابتلا به بیش‌فعالی تکانشی را بیشتر می‌کند. اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا به بیش‌فعالی باشد، احتمال ابتلای شما به این اختلال افزایش می‌یابد.
موارد دیگری که ممکن است خطر ابتلا به بیش‌فعالی تکانشی را افزایش دهند، در ادامه ذکر شده‌اند:
- مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری
- نارس به دنیا آمدن کودک
- وزن کم هنگام تولد
- قرار گرفتن درمعرض سرب در دوران کودکی
- آسیب‌های مغزی
بسیاری از والدین فکر می‌کنند مصرف قند باعث بیش‌فعالی فرزندشان می‌شود. اما شواهدی درخصوص ارتباط بین مصرف قند و ابتلا به بیش‌فعالی وجود ندارند.
همچنین ممکن است مصرف افزودنی‌های غذایی مانند رنگ‌های مصنوعی و مواد نگهدارنده باعث ابتلا به بیش‌فعالی تکانشی شوند، اما این مسئله هم هنوز تأیید نشده است.
بیش‌فعالی تکانشی چه تأثیری بر کار، مدرسه و روابط اجتماعی بیمار دارد؟
ما اغلب به‌اندازه کافی درمورد بیش‌فعالی تکانشی و تأثیر آن بر بسیاری از جنبه‌های زندگی افراد صحبت نمی‌کنیم.
در محل کار یا محیط‌های آموزشی، افراد مبتلا به بیش‌فعالی تکانشی با حفظ تمرکز، تکمیل به‌موقع وظایف یا اولویت‌بندی مسئولیت‌ها مشکل دارند. درنتیجه این افراد عملکرد ضعیفی در محیط کار یا محیط‌های آموزشی از خود نشان می‌دهند.
در برخی موارد، افراد مبتلا به بیش‌فعالی تکانشی با تعاملات اجتماعی و ارتباطات در محیط‌های حرفه‌ای و شخصی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. ناتوانی آنها در برقراری ارتباط مانع از موفقیت آنها در وظایف شغلی، تحصیلات و روابط اجتماعی آن می‌شود.
با تشخیص، درمان و حمایت مناسب بیش‌فعالی تکانشی، افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند استراتژی‌هایی را برای مدیریت علائم خود بیاموزند و در تمام زمینه‌های زندگی خود پیشرفت کنند.
روش‌های تشخیص بیش‌فعالی تکانشی
فقط یک روانپزشک حرفه‌ای می‌تواند بیش‌فعالی تکانشی را تشخیص دهد. متخصص در طول فرایند ارزیابی، سلامت روان و سوابق ذهنی بیمار را بررسی می‌کند. او همچنین با خانواده، دوستان نزدیک یا معلم‌ها و همکاران بیمار صحبت می‌کند. در ادامه روش‌های تشخیص بیش‌فعالی تکانشی توضیح داده شده‌اند:
آزمایش‌های خودغربالگری
همان‌طور که می‌دانید چندین آزمایش خودغربالگری آنلاین وجود دارند که می‌توانند به شناسایی علائم بیش‌فعالی تکانشی کمک کنند. اما توجه به این نکته مهم است که تست‌های خودغربالگری به‌تنهایی نمی‌توانند این اختلال را تشخیص دهند و بیمار باید حتماً برای تشخیص دقیق به پزشک متخصص مراجعه کند.
تشخیص پزشکی
پزشک از پرسشنامه‌های مختلف برای تشخیص بیش‌فعالی تکانشی استفاده می‌کند. معیارهای تشخیص این اختلال شامل موارد زیر هستند:
- بیش‌فعالی تکانشی‌ای که باعث اختلال در عملکرد یا رشد بیمار می‌شود، باید حداقل شش مورد از علائم زیر را نشان دهد:
- بی‌قراری فرد که در تکان دادن دست‌ها یا پاها مشهود است
- ناتوانی در ثابت نشستن روی صندلی
- دویدن در موقعیت‌های نامناسب
- ناتوانی در انجام بازی‌ها بدون سر و صدا
- تحرک مداوم
- حرف زدن بیش‌ازحد
- پاسخ دادن به سؤال قبل از کامل شدن آن
- ناتوانی در منتظر ماندن در صف
- قطع حرف دیگران
- چندین علامت از علائم بالا قبل از 12 سالگی فرد مشاهده میشوند.
- علائم متعددی در دو یا چند موقعیت مختلف مانند خانه، مدرسه یا محل کار بروز پیدا می‌کنند.
- شواهد واضحی وجود دارند که نشان می‌دهند علائم بیماری باعث کاهش کیفیت عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی بیمار میشوند.
- علائم بیماری به‌وضوح با توانایی اولیه فرد برای لذت بردن از زندگی تداخل دارند.
- علائم این اختلال را نمی‌توان به بیماری روحی‌روانی دیگری نسبت داد.
روش‌های مدیریت علائم بیش‌فعالی تکانشی
اختلال بیش‌فعالی تکانشی علاوه بر تأثیر بر زندگی بیمار، بر زندگی والدین، مراقبان، دوستان و اعضای خانواده نیز تأثیر می‌گذارد. بنابراین مدیریت علائم آن، راهی مؤثر برای کمک به بیمار و اطرافیان او است. در ادامه چند ایده برای مدیریت و کنترل علائم بیماری بیش‌فعالی تکانشی ذکر شده‌اند:
- عوامل حواس‌پرتی را از بین ببرید: اگر می‌خواهید روی فعالیتی خاص تمرکز کنید، تلویزیون را خاموش کنید، موسیقی را کم کنید، و تلفن و موبایل خود را در کشو قرار دهید. به این ترتیب احتمال پرت شدن حواس کمتر است.
- به‌اندازه کافی بخوابید: تحقیقات نشان می‌دهند کمبود خواب می‌تواند علائم بیش‌فعالی را تشدید کند.
- تمرینات تنفس عمیق را انجام دهید: تمرینات تنفس عمیق به بهبود تمرکز، کاهش اضطراب و تفکر پیش از عمل کمک می‌کنند.
- جلوی کلاس (یا اتاق کنفرانس) بنشینید: در طول کنفرانس‌ها یا در کلاس صندلی جلو را انتخاب کنید. این کار باعث کاهش عوامل حواس‌پرتی و تمرکز بهتر بیمار در طول آموزش می‌شود.
- ورزش کنید: تحقیقات نشان می‌دهند ورزش می‌تواند در مدیریت بیش‌فعالی تکانشی بسیار مؤثر باشد. در درجه اول، ورزش علائم بیماری را کاهش می‌دهد و در ادامه باعث بهبود عملکرد اجرایی بیمار می‌شود.
گزینه‌های درمانی
تشخیص دقیق بیش‌فعالی تکانشی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما برای ارائه درمان مناسب به تشخیص صحیح نیاز است. مصرف داروها و تغییر سبک زندگی به بیماران مبتلا به بیش‌فعالی تکانشی کمک می‌کنند به‌طور مؤثرتری علائم خود را مدیریت کنند. در ادامه روش‌های درمانی بیش‌فعالی تکانشی ذکر شده‌اند:
دارو
یکی از روش‌های درمان بیش‌فعالی تکانشی، مصرف داروهایی مانند محرک‌ها است. بااین‌حال، توجه به این نکته مهم است که داروهای بیش‌فعالی تکانشی زمانی بهترین عملکرد را دارند که با استراتژی‌های غیردارویی همراه شوند. تغییرات سبک زندگی مانند ورزش، تغذیه سالم و خواب کافی در کنار مصرف دارو منجر به کاهش علائم بیماری میشوند.
حتما بخوانید: دارو های بیش فعالی کدام‌اند.
درمان شناختی‌رفتاری (CBT)
درمان شناختی‌رفتاری، شکلی از گفتاردرمانی است که می‌تواند به افراد مبتلا به بیش‌فعالی کمک کند تا مهارت‌ها و استراتژی‌های مقابله‌ای را بیاموزند. این درمان بر شناسایی و تغییر الگوهای منفی تفکر و رفتار در زمان حال تمرکز دارد.
درمان شناختی‌رفتاری را می‌توان به‌تنهایی یا همراه با دارو برای مدیریت علائم بیش‌فعالی تکانشی استفاده کرد. اما نکته مهم مشورت با پزشکی باتجربه درزمینه درمان بیش‌فعالی تکانشی است تا بتوانید به بهترین نتایج دست پیدا کنید.
تغییر سبک زندگی
ایجاد تغییر در شیوه زندگی می‌تواند اثربخشی دارو و درمان را در درمان بیش‌فعالی تکانشی افزایش دهد. در ادامه چند نمونه از تغییرات سبک زندگی توضیح داده شده‌اند:
- ورزش: ورزش منظم دوپامین را افزایش می‌دهد و منجر به کاهش علائم بیش‌فعالی تکانشی می‌شود.
- خواب: خواب مداوم و باکیفیت به تنظیم خلق‌وخو و رفتار بیمار می‌پردازد؛ زیرا کمبود خواب می‌تواند علائم بیماری را بدتر کند.
- تغذیه: رژیم غذایی سالم و متعادل منجر به بهبود بیمار می‌َشوند. اجتناب از مصرف غذاهای شیرین و فرآوری‌شده نیز بسیار مهم است؛ زیرا این غذاها علائم بیماری را تشدید می‌کنند.
- مدیریت زمان: استفاده از ابزارهایی مانند تقویم، تایمر و فهرست کارها به بیمار کمک می‌کند سازمان‌دهی را بیاموزد و تمرکز خود را حفظ کند.
- کاهش استرس: فعالیت‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق یا یوگا منجر به کاهش استرس روزانه بیمار میشوند.
خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای بیش‌فعالی تکانشی
یکی از خدمات گروه توانبخشی راه کمال رسیدگی به بیماران مبتلا به بیش‌فعالی است. متخصصان و پزشکان فعال در این مرکز در ابتدا به معاینه بیمار می‌پردازند و پس از تشخیص بیماری، روش‌های درمانی ممکن را به او معرفی می‌کنند. گروه توانبخشی راه کمال با ارائه خدمات توانبخشی در بالاترین سطح کیفیت و با کمک بهترین و مجرب‌ترین متخصصان، به درمان بیماری شما کمک می‌کند. بنابراین اگر مبتلا به بیش‌فعالی تکانشی هستید، به مرکز ما مراجعه کنید و از خدمات ما بهره‌مند شوید.
منابع
مطالب مشابه
علائم فلج مغزی در نوزادان بر هماهنگی و توانایی آنها برای حرکت مستقل تأثیر می‌گذارد و همیشه بلافاصله قابل تشخیص نیست. این امر به‌ویژه زمانی صادق است که علائم فلج مغزی خفیف باشند.
اختلال پردازش حسی (SPD) کودکان بیش فعال درصورت درک بیش‌ازحد حواس مختلف ازجمله لامسه یا شنوایی ایجاد شده که منجر به دشوار شدن عملکرد برای بیمار، احساس اضطراب یا حتی وحشت می‌شود.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیشتر درمعرض خطر مشکلاتی هستند که بر عملکرد آنها در تحصیل و مدرسه تأثیر منفی می‌گذارند.آنها در ریاضی و مهارت خواندن توانایی کمتری دارند و اختلال می تواند بر میانگین نمرات دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان بیش‌فعال مکرر و شدید هستند. درک و مدیریت این خشم و پرخاشگری کلید کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی و سایر درمان‌ها به کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند.
پر حرفی و صحبت کردن بیش‌ازحد یکی از علائم رایج برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که اغلب در مهار و کنترل پاسخ‌های خود مشکل دارند.
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها میشوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.
اگر والدینی هستید که با لجبازی کودکان بیش‌فعال سر و کار دارید، احتمالاً این رفتار آنها را بسیار طاقت‌فرسا می‌دانید؛ زیرا احساس می‌کنید دائماً با مسائل مربوط به مدیریت خشم فرزند خود درگیر هستید. لجبازی کودکان مقاومت آشکار آنها در برابر قوانین و دستورالعمل‌ها است.
ارتوپدی فنی کودکان از فناوری‌های مختلف برای بهبود کیفیت زندگی و حفظ استقلال کودک بهره می‌گیرند.ارتزها بریس‌هایی هستند که پس از آسیب، ضعف یا عملکرد نادرست به کودک کمک می کنند.
مشاوره کودکان بیش‌فعال ازطریق رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ... به بهبود رفتارهای تکانشی کودکان کمک می‌کند. بیش‌فعالی اختلالی است که به سه نوع بی‌توجهی، بیش‌فعالی/ تکانشی و نوع ترکیبی دسته‌بندی می‌شود.