فلج مغزی اسپاستیک چیست؟
شایع‌ترین نوع از انواع فلج مغزی است که بیش از 70 درصد از تمام تشخیص‌های فلج مغزی را تشکیل می‌دهد. این بیماری، اختلالی رشدی است که در اثر آسیب به مغز قبل از تولد، هنگام زایمان یا در چند سال اول زندگی ایجاد می‌شود. فلج مغزی اسپاستیک از رشد طبیعی عملکرد حرکتی جلوگیری کرده و اغلب انجام کارهای ساده مانند راه رفتن یا برداشتن اشیاء کوچک را دشوارتر می‌کند. برخی از کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک در نتیجه آسیب مغزی دچار بیماری‌های همزمان مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یا صرع می‌شوند.
انواع فلج مغزی اسپاستیک
انواع مختلف فلج مغزی اسپاستیک بر اساس محل مشکلات حرکتی طبقه‌بندی می‌شوند. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک ممکن است سفتی عضلانی در یک بازو، هر دو پا یا یک طرف بدن را حس کنند. انواع فلج مغزی اسپاستیک شامل موارد زیر هستند:
دایپلژی اسپاستیک
دایپلژی اسپاستیک دو اندام را تحت تأثیر قرار می‌دهد که اغلب پاها هستند. کودکان مبتلا به دایپلژی ممکن است مشکلات حرکتی خفیفی در قسمت بالایی بدن نیز داشته باشند. دایپلژی معمولاً نتیجه زایمان زودرس است که منجر به فلج مغزی می‌شود.
همی پلژی اسپاستیک
همی پلژی اسپاستیک یک طرف بدن را درگیر می‌کند. بازو به‌طور کلی بیشتر از ساق پا تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با مچ دست یا آرنج خمیده مشخص می‌شود. خونریزی مغزی قبل از تولد می‌تواند منجر به همی پلژی شود.
کوادری پلژی اسپاستیک
کوادری پلژی اسپاستیک زمانی رخ می‌دهد که هر چهار اندام تحت تأثیر قرار گیرند. پاها به‌طور کلی بیشتر از بازوها تحت تأثیر این اختلال قرار می‌گیرند. کوادری پلژی ممکن است باعث کنترل محدود بر عضلات صورت شود.
علت ها و عوامل خطر
فلج مغزی اصطلاحی فراگیر برای اختلالات حرکتی‌رشدی ناشی از آسیب مغزی است. هر نوع فلج مغزی در اثر آسیب به قسمت خاصی از مغز ایجاد می‌شود.
فلج مغزی اسپاستیک ناشی از آسیب به قشر حرکتی و مجاری هرمی مغز است که قشر حرکتی را به نخاع متصل می‌کند. درک عملکرد قشر حرکتی و مجاری هرمی به توضیح چگونگی تأثیر این آسیب بر سیستم حرکتی در افراد مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک کمک می‌کند.
آسیب به قشر حرکتی
قشر حرکتی در قشر مغز قرار دارد که بزرگ‌ترین قسمت مغز است. قشر حرکتی از چندین بخش تشکیل شده است و وظیفه انتقال سیگنال‌ها به سایر قسمت‌های مغز برای کنترل حرکت را بر عهده دارد.
یکی از جنبه‌های مهم قشر حرکتی در رابطه با فلج مغزی تنظیم حرکت ارادی آن است. آسیب به این ناحیه از مغز، کنترل حرکات ارادی را سخت‌تر می‌کند و مایعات کمتر یا «اسپاستیسیتی» را کاهش می‌دهد.
آسیب به مجاری هرمی
راه‌های هرمی در مغز راه‌های ارتباطی بین قشر مغز و اعصاب نخاع هستند. اگر مجاری هرمی آسیب ببیند، قشر حرکتی نمی‌تواند سیگنال‌های مناسبی را به نخاع ارسال کند. طناب نخاعی نیمی از سیستم عصبی مرکزی است و نیمی دیگر مغز و ساقه مغز است. این قسمت‌های مغز برای عملکردهای حسی مانند بینایی، لمس و حرکت ضروری هستند.
قشر حرکتی و مجاری هرمی ممکن است در موارد زیر آسیب ببینند:
- خونریزی یا عفونت مغزی قبل از تولد
- کمبود اکسیژن به مغز در هنگام تولد
- ضربه مغزی یا عفونت بعد از تولد
چندین عامل خطر دیگر نیز وجود دارند که ممکن است احتمال بروز آسیب مغزی‌رشدی را افزایش دهند. سلامت ضعیف مادر و وزن کم نوزاد هنگام تولد تنها برخی از عوامل خطر برای هر نوع فلج مغزی هستند.
علائم و نشانه‌های فلج مغزی اسپاستیک
علائم و نشانه‌های فلج مغزی اسپاستیک برای هر کودک متفاوت هستند. تفاوت در علائم به شدت آسیب مغزی کودک و هر گونه اختلالی که ممکن است وجود داشته باشد بستگی دارد.
به‌طور کلی، شایع‌ترین علائم فلج مغزی اسپاستیک شامل موارد زیر هستند:
- عضلات سفت (هیپرتونی) در یک یا هر دو طرف بدن
- حرکات اغراق‌آمیز
- تحرک محدود
- راه رفتن غیرطبیعی
- زانوهای ضربدری
- عدم باز شدن مفاصل به‌طور کامل
- راه رفتن روی نوک پا
- انقباضات
- رفلکس‌های غیرطبیعی
همچنین ممکن است مشکلاتی مانند اختلال شنوایی و بینایی خود را نشان دهند، اما این علائم مستقیماً با فلج مغزی مرتبط نیستند و به‌دلیل آسیب اولیه هنگام تولد ایجاد می‌شوند.
در سال‌های اول زندگی کودک، تشخیص علائم فلج مغزی می‌تواند بسیار سخت باشد؛ زیرا علائم معمولاً تا زمانی که کودک نقاط عطف رشد خود را از دست ندهد، ظاهر نمی‌شوند. در دوران نوپایی، بسیاری از کودکان تمایل به نشان دادن برخی از همان رفلکس‌های تند و ناگهانی مرتبط با فلج مغزی اسپاستیک دارند. بنابراین تشخیص کامل فلج مغزی ممکن است تا 5 سالگی کودک طول بکشد.
تشخیص فلج مغزی اسپاستیک
هیچ آزمایش واحدی برای فلج مغزی اسپاستیک وجود ندارد. پزشکان بر اساس علائم مشاهده‌شده و سایر مشکلاتی که ممکن است در اثر فلج مغزی ایجاد شوند، مانند اختلال تشنج، این بیماری را تشخیص می‌دهند.
ازآنجایی‌که نوزاد نمی‌تواند به شما بگوید چه مشکلی دارد، مشاهدات برای تشخیص این فلج مغزی بسیار مهم است. پزشکان برای تشخیص فلج مغزی اسپاستیک، نقاط عطف رشد، رفلکس‌ها و نحوه حرکت کودک را تحت نظر می‌گیرند.
آن‌ها همچنین می‌توانند از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها ازجمله موارد زیر برای رد سایر مشکلات و نهایی کردن تشخیص فلج مغزی اسپاستیک استفاده کنند:
- ام‌آر‌آی و سی‌تی اسکن مغز
- آزمایشات ژنتیکی
- الکترومیوگرافی که ضعف عضلانی را آزمایش می‌کند
- الکتروانسفالوگرافی، که فعالیت الکتریکی مغز را تشخیص می‌دهد
- آزمایش‌هایی برای بیماری‌های مرتبط، مانند آزمایش‌های شنوایی یا بینایی
درمان فلج مغزی اسپاستیک
درمان فلج مغزی اسپاستیک در هر مورد متفاوت است. شدت علائم، محل مشکلات حرکتی و هر گونه شرایط ثانویه بزرگ‌ترین عوامل در تشریح درمان هستند. بااین‌حال، روش‌های درمان فلج مغزی اسپاستیک عبارت‌اند از:
فیزیوتراپی
اولین روش درمانی‌ای که برای کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک تجویز می‌شود، فیزیوتراپی است. هدف فیزیوتراپی ایجاد استقلال هر چه بیشتر برای کودک است. این درمان بر تمرینات انعطاف‌پذیری و کشش عضلات سفت متمرکز است.
فیزیوتراپ‌ها معمولاً از دامنه حرکتی روزانه (ROM) و تمرینات کششی برای بهبود تحرک مفاصل و بافت‌های نرم استفاده می‌کنند. فیزیوتراپ‌ها اغلب از اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های مناسب سن کودک استفاده می‌کنند تا درمان را برای کودک لذت‌بخش کنند. این نوع درمان می‌تواند به بهبود عملکرد کلی حرکتی و جلوگیری از هر گونه عارضه آتی کمک کند.
کاردرمانی
شکل دیگری از درمان مورد استفاده برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک، کاردرمانی است. هدف کاردرمانی فلج مغزی بهبود توانایی کودک برای انجام وظایف و فعالیت‌های روزانه به‌طور مستقل در خانه، مدرسه و محیط‌های عمومی است.
کاردرمانگران تمریناتی را انجام می‌دهند که عضلات خاصی را در مچ دست، ساعد، شست و قسمت بالایی بدن هدف قرار می‌دهند. این درمان برای فلج مغزی اسپاستیک مفید است؛ زیرا بر بهبود کنترل حرکتی، هماهنگی دو طرفه و قدرت بالاتنه تمرکز دارد. کاردرمانگران همچنین می‌توانند نیاز به وسایل کمکی مختلف را ارزیابی کنند.
گفتاردرمانی
گفتاردرمانی برای بهبود حرکات دهان در کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک استفاده می‌شود. هدف از گفتاردرمانی تقویت عضلات مورداستفاده برای گفتار است که به بیان و هماهنگی کمک می‌کنند. برخی از کودکان مبتلا به این نوع فلج مغزی ممکن است آب‌ریزش آب دهان یا مشکل در بلع یا صحبت کردن را تجربه کنند. انجام تمریناتی که شامل وسایل ارتباطی کمکی هستند می‌توانند به بهبود توانایی‌های حرکتی و شناختی و همچنین اعتمادبه‌نفس کمک کنند.
گفتاردرمانی ابزارهایی را برای کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک فراهم می‌کند تا به وضوح افکار خود را با دیگران در میان بگذارند و با آن‌ها معاشرت کنند. این شکل از درمان همچنین می‌تواند به جویدن، تنفس و بلع کمک کند و باعث رشد و تکامل طبیعی شود.
دارودرمانی
داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها به‌صورت خوراکی برای تسکین سفتی عضلات و بهبود حرکت در سراسر بدن مصرف می‌شوند. همچنین داروهایی وجود دارند که می‌توانند سفتی عضلات را در قسمت‌های خاصی از بدن مانند پاها یا بازوها درمان کنند.
پزشکان اغلب برای کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک و تشنج، داروهایی تجویز می‌کنند که می‌توانند دفعات حملات تشنجی را کنترل کنند. به‌طور مشابه، داروهایی مانند دیازپام (والیوم) را می‌توان برای شل کردن عضلات استفاده کرد. این داروها به‌ویژه در درمان اسپاستیسیتی در ساق پا مفید هستند. هدف از استفاده از داروها برای درمان این نوع فلج مغزی یافتن داروهایی با مؤثرترین نتایج و همچنین کمترین میزان عوارض جانبی منفی می‌باشد.
عمل جراحی
جراحی مهم‌ترین بخش روش درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک است. انواع مختلفی از جراحی‌ها وجود دارند که برای اصلاح دررفتگی مفاصل، کوتاه شدن عضلات و اختلالات حسی که مانع عملکرد طبیعی حرکتی شده‌اند، استفاده می‌شوند. ریزوتومی انتخابی پشتی (SDR) جراحی رایجی است که در کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک استفاده می‌شود. هدف از این جراحی شل کردن عضلات و بهبود تحرک در نواحی مختلف است.
جمع‌بندی
فلج مغزی اسپاستیک اختلالی حرکتی است که باعث سفتی عضلات و حرکات غیرمعمول می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است سطوح مختلفی از ناتوانی را تجربه کنند که می‌تواند پایین‌تنه، بالاتنه، یک طرف بدن یا کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. روش‌های درمان این اختلال شامل کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و ... هستند که باعث کاهش درد، بهبود تحرک و داشتن زندگی‌ای فعال‌تر و لذت‌بخش‌تر برای کودک می‌شوند. کلینیک توانبخشی راه کمال با کمک کادر درمانی مجرب و دلسوز به تشکیل این جلسات درمانی و درمان کودک شما می‌پردازد. اگر فرزند شما از فلج مغزی اسپاستیک رنج می‌برد میتوانید جهت کسی مشاوره رایگان و یا دریافت وقت ویزیت با کارشناسان ما تماس بگیرید.
منابع
مطالب مشابه
سران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) ممکن است علائم مرتبط با بیش فعالی بی‌توجهی، بیش فعالی تکانشی، یا ترکیبی را نشان دهند. این علائم در طول رشد معمول کودک مشاهده می‌شوند. برای تشخیص، علائم باید حداقل به‌مدت شش ماه وجود داشته باشند و تأثیرات قابل‌توجهی بر مهارت‌های تحصیلی، اجتماعی و انطباقی بگذارند.
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا می‌کنند. مشارکت آن‌ها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آن‌ها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت می‌کنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار می‌دهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا می‌کنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.
سندرم تورت، اختلالی است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد تیک می‌شود. تیک‌ها، حرکات یا صداهایی هستند که کودک بارها و بارها تکرار می‌کند و قادر به کنترل آن‌ها نیست. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به سندرم توره ممکن است مدام گلوی خود را صاف کنند یا چشمک بزنند.