اختلال یادگیری ریاضی (دیسکلکولیا) - تشخیص و نحوه درمان

اختلال یادگیری ریاضی یا دیسکالکولیا،‌ نوعی اختلال یادگیری است که بر توانایی فرد در انجام محاسبات ریاضی تأثیر می‌گذارد. این اختلال بیشتر در کودکان دیده می‌شود اما بزرگسالان نیز ممکن است مبتلا به دیسکالکولیا شوند. در این مطلب به توضیح اختلال یادگیری ریاضی، علائم،‌ روش‌های درمانی و ... می‌پردازیم. 

اختلال یادگیری ریاضی چیست؟

دیسکالکولیا نوعی اختلال یادگیری است که بر توانایی فرد در درک اطلاعات و ریاضیات مبتنی بر اعداد تأثیر می‌گذارد. افرادی که دچار اختلال یادگیری ریاضی هستند با اعداد و ریاضیات مشکل دارند؛ زیرا مغز آن‌ها مفاهیم مرتبط با ریاضی را مانند مغز افراد بدون این اختلال پردازش نمی‌کند. بااین‌حال، ناتوانی آن‌ها به معنی هوش کمتر نسبت به افراد سالم نیست.

علائم این اختلال معمولاً در دوران کودکی، به‌خصوص زمانی که کودکان محاسبات اولیه را یاد می‌گیرند،‌ ظاهر می‌شوند. این اختلال معمولاً در چند سال اول دبستان (بین 6 تا 9سالگی کودک) بروز می‌کند. بسیاری از بزرگسالان نیز مبتلا به دیسکالکولیا هستند ولی از آن اطلاع ندارند. افراد مبتلا به این اختلال، معمولاً در هنگام انجام محاسبات ریاضی با اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات عاطفی مواجه می‌شوند.

انواع اختلال ریاضی

مهارت‌های مختلفی در فهم ریاضیات دخیل هستند و بر این اساس می‌توان اختلالات یادگیری ریاضی را به 4 دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:

اختلال در مهارت‌های زبانی ریاضی

این مهارت‌ها مربوط به درک و فهم اصطلاحات ریاضی و مفاهیم آن هستند. فرد مبتلا به اختلال در مهارت‌های زبانی ریاضی توان استفاده درست از واژه‌های ریاضی را ندارد. یکی از مثال‌های رایج این نوع اختلال در ریاضی، ناتوانی در شمارش اعداد است.

اختلال در مهارت‌های ادراکی ریاضی

قابلیت‌هایی مانند شناخت و درک نشانه‌های محاسباتی، عددی و ریاضی در این بخش قرار می‌گیرند. فرد مبتلا به اختلال در مهارت‌های ادراکی ریاضی در تشخیص نشانه‌های محاسبانی و مفاهیم ادراکی ریاضی مانند علامت بزرگ‌تر و کوچک‌تر، جمع و تفریق، مساوی و غیره مشکل دارد. 

اختلال در مهارت‌های ریاضیاتی

فرد مبتلا به اختلال در مهارت‌های ریاضیاتی در موضوعاتی که منحصراً مربوط به ریاضیات هستند مانند حفظ کردن جدول‌ضرب، شمارش اعداد و حفظ کردن قواعد و اصول ریاضی مثل نحوه محاسبه محیط و مساحت مشکل دارد.

اختلال در مهارت‌های نیازمند توجه در ریاضی

محسابات و فرایندهای ریاضیاتی نیازمند تمرکز، دقت و توجه برای جلوگیری از بروز خطاهای عددی و محاسبه‌ای هستند. افراد مبتلا به این اختلال به‌دلیل نداشتن حافظه تصویری قوی نمی‌توانند اعداد را به خاطر بسپارند. همچنین توانایی کپی کردن اشکال را ندارند. 

اختلال یادگیری ریاضی چگونه بر مغز تأثیر می‌گذارد؟

افراد مبتلا به دیسکالکولیا با تنوع عصبی (نورودایورسیتی) مواجه هستند. تنوع عصبی توضیح می‌دهد چگونه مغز انسان‌ها به‌صورت کاملاً منحصربه‌فرد شکل می‌گیرد و رشد می‌کند. در افراد مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی، تنوع عصبی به این معناست که مغز آن‌ها متفاوت از مغز افراد سالم عمل می‌کند.

حل یک مسئله ریاضی مانند «=2+2» ممکن است ساده به نظر برسد، اما برای انجام آن به مهارت‌های مختلف و مناطقی نیاز داریم که مغز آن‌ها را مدیریت می‌کند. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• پردازش بصری: چشم‌ها مسئله ریاضی را می‌بینند و اجزاء آن را برای پردازش به مغز می‌فرستند.
• حافظه کوتاه‌مدت: در طول محاسبات ریاضی از حافظه کوتاه‌مدت برای حفظ جزئیات مسئله ریاضی مانند مقادیر اعداد، نمادها و ترتیب ظاهر شدن آن‌ها استفاده می‌کنید.
• زبان: شما از این قسمت مغز خود برای ترجمه نمادهای مسئله ریاضی به معنای آن نمادها استفاده می‌کنید. به این ترتیب می‌دانید که علامت بعلاوه و مساوی در این زمینه به چه معناست.
• حافظه بلندمدت: این نوع حافظه برای به‌ خاطر سپردن فرایند حل یک مسئله ریاضی است. در این حالت، مغز شما بر اساس علامت بعلاوه و مساوی تشخیص می‌دهد مسئله جمع است.
• درک مقادیر و اعداد: مغز شما نماد «2» را به‌عنوان مقدار یا کمیتی خاص در نظر می‌گیرد. کودکان معمولاً این اصل را با مثال‌هایی مانند میوه‌ها یا حیوانات می‌آموزند.
• محاسبه: این فرایند همه موارد فوق را کنار هم قرار می‌دهد و به شما کمک می‌کند مسئله را حل کنید و به جواب 4=2+2 برسید.

افرادی که مبتلا به نورودایورسیتی هستند، تمام فرایندهای فوق را همان‌طور که انتظار می‌رود،‌ انجام می‌دهند. اما افراد مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی برای انجام بخش‌های خاصی از این روند (بسته به‌شدت بیماری) مشکل دارند.

علائم اختلال یادگیری ریاضی

علائم دیسکالکولیا به این مسئله بستگی دارند که بیمار با کدام بخش از فرایند بیشتر دست‌وپنجه نرم می‌کند. همچنین به سن فرد و موقعیت‌هایی که اغلب با آن‌ها مواجه می‌شود،‌ بستگی دارند. کودکان مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی در موارد زیر مشکل دارند:

• درک مسائل ریاضی 
• یادگیری ریاضیات اولیه مانند جمع، تفریق و ضرب 
• ارتباط دادن یک عدد (1) به کلمه مربوطه آن (یک)
• درک کسرها 
• درک نمودارها و گراف‌ها (مفاهیم تصویری- فضایی)
• شمارش یا خرد کردن پول 
• به خاطر سپردن شماره تلفن یا کد پستی 
• خواندن زمان یا ساعت 
• درک سرعت یا مسافت 
• به خاطر سپردن اعداد در طول حل مسئله 
• تخمین زدن 

افراد مبتلا به دیسکالکولیا در هنگام مواجهه با موقعیت‌هایی که نیاز به استفاده از ریاضی دارند، علائم عاطفی از خود نشان می‌دهند. این علائم عاطفی اغلب عبارت‌اند از:

• اضطراب 
• عصبانیت یا پرخاشگری 
• ترس
• تهوع و استفراغ
• تعریق 
• معده درد

دلایل ابتلا به اختلال یادگیری ریاضی

متخصصان در بیشتر موارد، به‌ویژه در کودکان، دلایل ابتلا به دیسکالکولیا را نمی‌دانند. کارشناسان معتقدند افراد مبتلا به دیسکالکولیا در برخی از نواحی مغزشان تفاوت‌های خاصی دارند. به نظر می‌رسد این تفاوت‌ها نشان‌دهنده رشد کمتر و ارتباطات کمتر بین سلول‌های مغز در آن مناطق هستند. بااین‌حال، کارشناسان دلیل این تفاوت‌ها و چگونگی تأثیر آن‌ها بر این اختلال را نمی‌دانند.

دلایل احتمالی ابتلا به اختلال یادگیری ریاضی شامل موارد زیر هستند:

• رشد مغز: محققان از ابزارهای تصویربرداری مغزی روی افراد مبتلا به دیسکالکولیا و افراد فاقد آن برای بررسی علل احتمالی استفاده می‌کنند. آن‌ها تفاوت‌هایی در ماده خاکستری و تغییرات در سطح، ضخامت و حجم مغز در نواحی مسئول یادگیری، حافظه و تصمیم‌گیری پیدا کرده‌اند.
• ژنتیک: اگر والدین یا خواهر و برادر شما مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی باشند،‌ احتمال ابتلای شما به آن زیاد است. اختلالات ژنتیکی که احتمال ابتلا به دیسکالکولیا را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
  سندرم ترنر (نوعی ناهنجاری کروموزومی)
  سندرم X شکننده (نوعی ناهنجاری ژنتیکی)
  سندرم ولوکاردیوفاسیال (سندرم حذف کروموزومی)
  سندرم ویلیامز (سندرم حذف قسمتی از کروموزوم 7)
• عوامل محیطی: تحقیقات نشان می‌دهند دیسکالکولیا با مصرف الکل در طول بارداری مرتبط است. تولد زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد نیز ممکن است بر این بیماری تأثیر داشته باشند؛ زیرا باعث تأخیر در رشد مغز می‌شوند.
• آسیب مغزی: آسیب مغزی به قسمت‌های خاصی از مغز باعث ایجاد مشکل در درک مسائل ریاضی و اعداد می‌شود. این نوع اختلال یادگیری ریاضی، دیسکالکولیای اکتسابی نامیده می‌شود.

بیماری‌های مرتبط با اختلال یادگیری ریاضی

دیسکالکولیا اغلب در کنار سایر بیماری‌ها رخ می‌دهد. این‌ بیماری‌ها باعث ابتلا به اختلال یادگیری نمی‌شوند، اما سرنخی برای تشخیص بیماری ارائه می‌کنند. بیماری‌هایی که اغلب در کنار اختلال دیسکالکولیا اتفاق میفتند شامل موارد زیر هستند:

• اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی
• نارساخوانی، اختلال نوشتن و اختلالات یادگیری غیرکلامی
• اختلالات پردازش حسی
• اختلال اوتیسم

احتمال ابتلا به بیماری‌های سلامت روان در افراد مبتلا به دیسکالکولیا بیشتر است. این افراد معمولاً از بیماری‌های زیر رنج می‌برند:

• اختلال اضطراب یا اختلال هراس
• اختلالات رفتاری (مانند اختلال نافرمانی مقابله‌ای (اختلالی در کودکان که الگویی پایدار از تحریک‌پذیری،‌ خشم و طغیان،‌ مشاجره و نافرمانی دارند) یا اختلال سلوک (اختلالی روانی که موجب ایجاد الگویی
• تکراری و مداوم از رفتاری می‌شود که در آن حقوق اساسی دیگران یا مقررات زیر پا گذاشته می‌شوند) )
• اختلال دوقطبی
• افسردگی
• اختلال دیسکالکولیای اکتسابی

تشخیص اختلال یادگیری ریاضی 

معمولاً والدین و معلمان اولین کسانی هستند که متوجه علائم دیسکالکولیا در کودکان می‌شوند. معلمان می‌توانند راهنمایی‌هایی برای رفع مشکلات کودک ارائه دهند. والدین نیز با پزشک اطفال صحبت کرده تا درباره روند تشخیص و درمان اختلال اطلاعات بیشتری کسب کنند. 

کودک مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی باید یکی از دو معیار زیر را به‌مدت حداقل شش ماه داشته باشد تا پزشک او را در دسته افراد مبتلا به دیسکالکولیا قرار دهد:

• مشکلات تسلط بر حس اعداد، حقایق اعداد یا محاسبه
• مشکلات با استدلال ریاضی

به‌علاوه پزشک از تست‌های آموزشی نیز برای بررسی بیماری استفاده می‌کند. این تست‌ها به چهار چیز اصلی می‌پردازند:

• مهارت‌های محاسباتی: توانایی انجام عملیات ریاضی. کودکان کوچک‌تر با جمع یا تفریق مشکل دارند و کودکان بزرگ‌تر مشکلات سخت‌تری مانند ضرب، تقسیم و کسر دارند.
• روانی ریاضی: توانایی به یاد آوردن آسان حقایق ریاضی پایه، مانند 15= 53 یا نحوه ضرب کسری
• محاسبات ذهنی: توانایی انجام مسائل ریاضی در ذهن
• استدلال کمی: توانایی درک و حل مسائل

متخصص با بررسی نتایج این آزمایش‌ها، گزارشی تهیه کرده که به درمان بیمار کمک می‌کند.

روش‌های درمان اختلال یادگیری ریاضی

دیسکالکولیا در کودکان قابل‌درمان است؛ زیرا مغز آن‌ها هنوز رشد خود را به پایان نرسانده است و این امکان را برای آن‌ها فراهم می‌کند تا مهارت‌ها را بیاموزند و توانایی‌های لازم برای سازگاری با این بیماری را توسعه دهند. درمان معمولاً به‌شکل برنامه‌های یادگیری مرحله‌ای انجام می‌شود.

این برنامه‌ها بر روی علائمی که بیشتر کودک را رنج می‌دهند، تمرکز دارند. درمان باید در اولین فرصت شروع شود. هرچه درمان زودتر شروع شود، شانس بیشتری برای سازگاری کودکان با این بیماری و محدود کردن اثرات آن وجود دارد.

متأسفانه، دیسکالکولیا در بزرگسالان قابل‌درمان نیست؛ زیرا مغز آن‌ها کاملاً توسعه یافته است و درمان‌هایی مانند برنامه‌های یادگیری مرحله‌ای به آن‌ها کمک نمی‌کنند. برای بزرگسالان، تمرکز بر جبران اختلال یادگیری ریاضی با استفاده از فناوری یا روش‌های دیگر بهترین روش درمان است. 

اختلال دیسکالکولیای اکتسابی در بزرگسالان درمان می‌شود. درمان‌های موجود برای این بیماری به عوامل زیادی به‌ویژه علت اصلی دیسکالکولیا بستگی دارند. پزشک می‌تواند درمورد گزینه‌های درمانی با بیمار صحبت کند.

علاوه بر درمان‌ اختلال یادگیری ریاضی، توجه به درمان بیماری‌های همراه با این اختلال نیز مهم است. درمان‌ بیماری‌های دیگر به شرایط آن‌ها بستگی دارد. برخی از بیمار‌ی‌ها از دارودرمانی،‌ روان‌درمانی،‌ رفتاردرمانی و ... استفاده می‌کنند. پزشک در ابتدا شرایط بیمار را بررسی کرده و سپس روش‌های درمانی موردنظر را توصیه می‌کند. 

در ادامه روش‌های درمانی مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

دارودرمانی

درمان دارویی فقط در مواردی که کودک دچار مشکلات روانپزشکی خاصی مانند نقص توجه و بیش‌فعالی باشد، مؤثر است. پس از مراجعه به روانشناس یا درمانگر، درصورت لزوم به روانپزشک ارجاع داده می‌شوید تا درمان دارویی زیر نظر او انجام شود. شروع یا قطع درمان دارویی نباید هیچ‌گاه بدون مشورت با پزشک انجام بگیرد.

روان‌درمانی

برخی از کودکان به‌دلیل استرس، اضطراب یا عدم تمرکز، دچار اختلال یادگیری ریاضی می‌شوند. بنابراین مراجعه به روانشناس کودک، هم برای تشخیص و هم برای کمک به بهبود عوامل اختلال دیسکالکولیا اهمیت زیادی دارد.

گفتاردرمانی و کاردرمانی

گفتاردرمانگران و کاردرمانگران دو بازوی اصلی در بهبود و درمان مشکلات ناشی از اختلال یادگیری ریاضی هستند. آن‌ها در طول درمان از بازی‌ها و تمرین‌های مختلف برای بهبود نقص توجه، مشکلات تمرکز، مشکلات زبانی یا مهارت‌های فیزیکی مانند عدم هماهنگی چشم و دست یا عملکردهای حسی‌حرکتی استفاده می‌کنند.

انجام بازی‌های ریاضی

طبیعتاً همه کودکان و نوجوانان بازی را بیشتر از درس خواندن دوست دارند. بنابراین اگر بتوانید آموزش‌های اولیه و ساده را ازطریق بازی برای کودکان قابل‌درک کنید،‌ هم روند آموزش تسریع می‌شود و هم کودک اعتمادبه‌نفس بیشتری در یادگیری ریاضی پیدا می‌کند. در طول آموزش به کودکان،‌ ابتدا باید مفاهیم پایه و اساسی را در ذهن آن‌ها جا بیندازید تا بتوانند به استدلال بپردازند. بنابراین کودکان باید طی بازی، فرصت درک و کشف رابطه‌های ریاضی را پیدا کنند.

استفاده از روش‌های دیداری و تصویری

با استفاده از روش‌های تصویری برای آموزش ریاضی، علاوه بر کمک به یادگیری، می‌توان مهارت‌های بینایی کودک مبتلا به اختلال ریاضی را نیز بهبود بخشید. برخی از کودکان دارای اختلال یادگیری ریاضی در تشخیص رنگ‌ها هم مشکل دارند که آموزش‌های تصویری برای‌ آن‌ها مفید هستند. 

نوروفیدبک

نوروفیدبک یکی از جدیدترین روش‌های درمانی مکمل، برای درمان دیسکالکولیا است که با کمک گرفتن از بازی‌های فرکانسی و امواج موسیقی به بهبود شرایط مغزی کودک کمک می‌کند. حین انجام روش‌های درمانی، امواج مغزی کودک دریافت و ارزیابی می‌شوند که اثربخشی درمان و چگونگی آن را امکان‌پذیر می‌سازند.

 مطالعه بیشتر: اختلال خواندن یا دیسلکسیا چیست؟

عوامل تأثیرگذار بر اختلال یادگیری ریاضی اکتسابی

هرچند دلایل پزشکی ابتلا به اختلالات ریاضی به‌طور دقیق مشخص نیستند، اما دیسکالکولیای اکتسابی در اثر برخی عوامل ایجاد و تقویت می‌شود. این عوامل عبار‌ت‌اند از:

• فقدان آمادگی ذهنی
• تدریس ناکافی یا نادرست
• عملکرد پایین هوش غیرکلامی
• ضعف حافظه بینایی و شنوایی
• اختلال در تشخیص و درک بینایی
• اختلال در تشخیص و درک شنوایی
• اختلال در ادراک فضایی

تأثیر اختلال یادگیری ریاضی بر زندگی 

دیسکالکولیا می‌تواند انجام کارهای ساده مرتبط با ریاضی مانند پرداخت صورت‌حساب، پیروی از دستورالعمل‌های پخت‌وپز و غیره را دشوارتر کند. با درمان زودهنگام، کودکان اغلب می‌توانند با این اختلال سازگار شوند و تأثیر آن را بر زندگی خود محدود کنند. عدم درمان این اختلال در بزرگسالان احتمال عوارض جانبی آن را افزایش می‌دهد. همچنین افراد مبتلا به این اختلال با احساس شرم، خجالت، اضطراب و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

والدین چه اقداماتی می‌توانند برای کمک به فرزند خود انجام دهند؟

اگر فرزند شما مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی باشد، می‌توانید اقداماتی برای حمایت از او انجام دهید. این اقدامات عبارت‌اند از:

• به پزشک مراجعه کنید: متخصصان و پزشکان آموزش‌دیده می‌توانند راهنمایی‌های لازم را در اختیار شما قرار دهند. بنابراین از تخصص آن‌ها برای کمک به فرزند خود استفاده کنید.
• روش‌های مختلف را امتحان کنید: روش‌های زیادی برای کمک به کودک مبتلا به دیسکالکولیا وجود دارند. برخی از کودکان با بازی، موسیقی یا سایر روش‌ها بهتر ارتباط برقرار می‌کنند. بنابراین روش‌های مختلف را بررسی کنید و با توجه به تأثیر آن بر کودک خود تصمیم بگیرید. 
• صبور باشید: کودکان مبتلا به دیسکالکولیا بیماری شناخته‌شده‌ای دارند که بر توانایی آن‌ها برای انجام محاسبات ریاضی تأثیر گذاشته است. کودک شما نمی‌تواند بیماری را درمان کند اما می‌تواند بر آن غلبه کند. پس صبور باشید و اجازه بدهید در راستای هدف خود پیش برود.  
• حامی و مشوق باشید: ارائه حمایت و تشویق کودکان مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی مهم است. بدون این حمایت، کودک با مشکلات عزت نفس پایین، اضطراب و افسردگی مواجه می‌شود. بااین‌حال، کودکانی که از تشویق و حمایت برخوردارند، با اعتمادبه‌نفس بیشتری به غلبه بر مشکل خود می‌پردازند، یاد می‌گیرند با شرایط خود کنار بیایند و اختلال را مانع پیشرفت خود نمی‌دانند.

خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای اختلال یادگیری ریاضی

اختلال یادگیری ریاضی، اختلالی است که باعث ایجاد مشکل در درک ریاضیات می‌شود. این اختلال بیشتر در کودکان دیده می‌شود اما در بزرگسالان نیز اتفاق میفتد. افراد مبتلا به این اختلال در درک مفاهیم عددی،‌ نحوه ارتباط اعداد با یکدیگر، ترکیب اعداد، عملیات عددی و ... مشکل دارند. یکی از خدمات کلینیک توانبخشی راه کمال کمک به افراد مبتلا به اختلال دیسکالکولیا است. متخصصان و کارشناسان این مرکز پس از معاینه بیمار، به ارائه راهکارهای درمانی می‌پردازند. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزان‌تان مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی هستید،‌ می توانید از خدمات ما بهره‌مند شوید. 

منابع

my.clevelandclinic.org

webmd.com

ldonline.org