اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی در کودکان مشکلی رایج است که می‌تواند ناشی از علت های مختلف باشد. بیش‌فعالی در اثر عوامل ژنتیکی، مشکلات دوران بارداری و زایمان، آسیب‌های مغزی، ترومای روانی و عوامل محیطی ایجاد می‌شود. اما هنوز دلیل قطعی و دقیقی برای ابتلا به این بیماری مشخص نشده است. در این مطلب به توضیح علل محتمل‌تر بیش‌فعالی در کودکان می‌پردازیم.
حتما بخوانید: تشخیص بیش‌فعالی در کودکان
محققان دلایل زیادی برای بروز اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در کودکان گزارش می‌کنند. در ادامه فهرستی از علل بیش‌فعالی در کودکان ذکر شده است:
ژنتیک
بیش فعالی در خانواده منتقل می شود.تحقیقات نشان می‌دهند دوقلوهای همسان بیشتر از دوقلوهای غیرهمسان به بیش‌فعالی مبتلا می‌شوند. بنابراین بیش‌فعالی بیماری‌ای ژنتیکی است؛ زیرا دوقلوهای همسان دارای ژن‌های یکسانی هستند درحالی‌که دوقلوهای غیرهمسان ژن‌های متفاوتی دارند. ژن ها می توانند تا 74% مسئول انتقال ADHD باشند! اما همیشه ژنتیک نیست که احتمال ابتلا را مشخص می کند، وجود این عامل در کنار عامل های دیگر می تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد.
رشد مغز
ساختار مغز
یک مطالعه تصویربرداری در سال 2017 نشان داد که حجم کلی مغز و مناطق خاصی از مغز در افراد مبتلا به ADHD نسبت به افراد بدون ADHD کمی کوچک‌تر است.
بخش هایی شامل:
- هسته دم دار و پوتامن که حرکت روان را هماهنگ می کنند
- هسته اکومبنس، که در پردازش پاداش نقش دارد
- آمیگدالا، که بر تنظیم هیجانی تأثیر می گذارد
- هیپوکامپوس که با احساسات و انگیزه ارتباط دارد.
تفاوت در حجم مغز در کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از بزرگسالان بود. این از نظریه محققان مبنی بر اینکه ADHD باعث تاخیر در رشد و بلوغ چندین ناحیه مغز می شود، حمایت می کند.
عملکرد مغز
طبق یک بررسی در سال 2018، بررسی های MRI عملکردی (fMRI) نشان داده که افراد مبتلا به ADHD ممکن است در چندین شبکه مغزی که تمرکز، کنترل شناختی، زمان‌بندی و حافظه فعال را مدیریت می‌کنند، دچار اختلال شوند. افراد مبتلا به ADHD ممکن است در شبکه های مغزی که با پردازش پاداش سروکار دارند، تفاوت هایی داشته باشند.
به عنوان مثال، این بررسی به برخی از تحقیقات روی کودکان مبتلا به ADHD اشاره می‌کند که نشان می‌دهد هنگام انجام وظایف تصمیم‌گیری مرتبط با پاداش، در نواحی خاصی از مغز فعالیت کاهش می‌یابد.
آناتومی و عملکرد مغز
سطح پایین‌تر فعالیت در بخش‌هایی از مغز که توجه و سطح فعالیت را کنترل می‌کنند، ممکن است با بیش‌فعالی در کودکان مرتبط باشد.
شیمی مغز
شیمی مغز به تعادل مواد شیمیایی اشاره دارد که بر خلق‌وخو و سیستم عصبی فرد تأثیر می‌گذارد. یکی از این مواد شیمیایی مغز دوپامین است. دوپامین در احساس لذت، انگیزه و پاداش نقش حیاتی دارد. دوپامین همچنین بر عملکرد حرکتی، حافظه و تمرکز و عملکرد اجرایی تأثیر می‌گذارد. مطالعات نشان می‌دهند سطح دوپامین در افراد مبتلا به بیش‌فعالی کمتر از افراد سالم است.
برخی از کارشناسان بر این باورند که سطوح دوپامین در افراد مبتلا به بیش‌فعالی کمتر است؛ زیرا غلظت پروتئین‌های ناقل دوپامین که سطح دوپامین را در مغز کاهش می‌دهند، در این افراد بالاتر است.
آسیب مغز
در برخی موارد بیش‌فعالی در اثر آسیب مغزی ایجاد می‌شود. این موارد عبارت‌اند از:
- آسیب مغزی در اوایل زندگی
- ضربه
- رشد غیرطبیعی مغز
قرار گرفتن درمعرض سموم محیطی
تحقیقات نشان می‌دهند قرار گرفتن درمعرض سموم خاص، چه در رحم یا در سنین پایین، ممکن است منجر به بیش‌فعالی در کودکان شود.
یکی از این سموم سرب است که در مواد مختلف ازجمله در رنگ‌ها و بنزین یافت می‌شود. به نظر می‌رسد سرب با تمام علائم بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری در ارتباط است.
سم دیگری که می‌تواند با بیش فعالی کودکان مرتبط باشد، آفت‌کشی به نام ارگانوفسفره است. این سم معمولاً روی چمن‌ها و محصولات کشاورزی اسپری می‌شود.
مشکلات دوران بارداری
عواملی که در دوران بارداری باعث می‌شوند کودک به بیش فعالی مبتلا شود عبارت‌اند از:
- اگر مادر در دوران بارداری، تنباکو یا الکل مصرف کند، خطر ابتلا به بیش فعالی در کودک افزایش می‌یابد. به‌عنوان مثال، تحقیقات نشان می‌دهند اگر والدین کودک سیگار بکشند، کودک بیشتر درمعرض ابتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی قرار می‌گیرد. همچنین اگر مادر در دوران بارداری حداقل چهار لیوان الکل در روز بخورد، احتمال ابتلای کودک به بیش فعالی بیشتر می‌شود. طبق تحقیقات، کودکانی که قبل از تولد درمعرض الکل قرار می‌گیرند، 5/1 برابر بیشتر از کودکان دیگر تحت تأثیر بیش‌فعالی قرار می‌گیرند.
- تغذیه نامناسب و عفونت در دوران بارداری نیز می‌توانند خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهند. به‌عنوان مثال مصرف داروهای خاص مانند داروهای ضدافسردگی، ضد فشار خون و کافئین در دوران بارداری احتمال ابتلای کودک به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی را افزایش می‌دهند.
- همچنین وزن کم نوزاد هنگام تولد نیز از عوامل خطر می‌باشد.
بیش فعالی ناشی از عوارض زایمان
برخی از عوارض زایمان نیز با بیش فعالی کودکان مرتبط هستند. این عوارض عبارت‌اند از:
- محرومیت از اکسیژن: طبق تحقیقات در صورتی که قبل از تولد یا اندکی پس از آن، اکسیژن کافی به مغز کودک نرسد، احتمال ابتلا به بیش فعالی در سنین بالاتر افزایش می‌یابد.
- زایمان سزارین: تحقیقات نشان می‌دهند کودکانی که ازطریق سزارین متولد می‌شوند، بیشتر از کودکانی که به‌صورت طبیعی به دنیا می‌آیند درمعرض بیش فعالی قرار دارند.
- زایمان زودرس: بر اساس تحقیقات صورت‌گرفته، کودکانی که پیش از هفته 39 متولد می‌شوند، بیشتر درمعرض ابتلا به بیش فعالی هستند.
مشکلات روانی
اختلال رشد عصبی بیش فعالی اغلب با سطوح استرس بالا، افسردگی، اضطراب و اختلال دوقطبی مرتبط است. گاهی‌اوقات، بیماری‌های مربوط به سیستم عصبی مرکزی نیز یکی از علل ابتلا به بیش فعالی در کودکان می‌باشند.
ترومای روانی
ترومای روانی ممکن است در ابتلا به بیش فعالی نقش داشته باشد. تروما، واکنشی عاطفی و فیزیکی به رویدادی شدیداً ناراحت‌کننده است. در مطالعات انجام‌شده روی رشد کودک، دانشمندان از این رویدادها به‌عنوان تجربیات نامطلوب دوران کودکی یاد می‌کنند. این تجربیات عبارت‌اند از:
- تجارب سوءاستفاده یا بی‌توجهی
- خشونت
- زندگی در محیطی ناامن
حتما بخوانید: داروی بیش فعالی کودکان
برخی بیماری‌ها
برخی از مطالعات نشان می‌دهند بیماری‌هایی مانند مننژیت (التهاب پرده‌های محافظی که مغز و نخاع را پوشانده‌اند) یا آنسفالیت (التهاب مغز) نیز می‌توانند منجر به بیش فعالی در کودکان شوند.
چه چیزی باعث ADHD نمی شود؟
برخی افراد معتقدند ADHD به علت موارد زیر است:
- خوردن قند زیاد
- تماشای بیش از حد تلویزیون یا بازی های ویدیویی
- آلرژی
- واکسن‌ها
- تربیت ضعیف
- عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر
- استرس و فشار
با این حال، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) تاکید می‌کند که شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد هیچ یک از این موارد مستقیماً باعث ADHD شود.
به عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2019، کودکانی را که در سن 6 سالگی هیچ گونه علائم ADHD نداشتند، تجزیه و تحلیل کرد. مصرف شکر بر احتمال ADHD در گروه با افزایش سن تأثیری نداشت.
محققان بیان می کنند که مصرف قند بیشتر در افراد مبتلا به ADHD می تواند دلیلی برای هیجانات یا فعالیت بیش از حد آنها باشد. این موضوع با تحقیقات قبلی که ارتباط بین ADHD و برخی عادات غذایی مانند خوردن تعداد وعده های غذایی بیشتر و میان وعده های مکرر را نشان می دهد، مطابقت دارد.
بیش فعالی همچنین محصول عدم نظم و انضباط والدین نیست. در واقع ممکن است برعکس باشد. یک بررسی در سال 2022 ارتباط بین فرزندپروری منفی یا خشن و عوامل دیگر زیر را بر روی ADHD بررسی کرد:
- واکنش پذیری عاطفی
- مداخله گری
- بدرفتاری
- عواملی که می تواند بر خانواده ها فشار وارد کند، مانند طلاق یا زندان
اما تشخیص اینکه آیا این عوامل باعث ایجاد ADHD شده اند یا خودشان به این دلیل به وجود آمده اند که چندین عضو خانواده دارای ADHD هستند ، می‌تواند دشوار باشد. برای مثال، واکنش‌پذیری می‌تواند ناشی از مشکل در تنظیم احساسات یا هیجانات باشد.
جمع بندی
بیش فعالی در کودکان می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی همچون مشکلات ژنتیکی، محیطی، و حتی ناهنجاری‌های عصبی باشد. شناسایی دقیق علت‌های این اختلال، گام اول در مدیریت و درمان آن است. آگاهی از علائم و دلایل بیش فعالی به والدین این امکان را می‌دهد که با روش‌های علمی و تخصصی، به بهبود وضعیت کودک خود کمک کنند. اگر شما نیز به دنبال راه‌حل‌های مؤثر برای مدیریت adhd در فرزند خود هستید، گروه توانبخشی راه کمال با تیم حرفه‌ای خود می‌تواند شما را در این مسیر همراهی کند. برای مشاوره و دریافت خدمات تخصصی، با ما تماس بگیرید.
منابع
مطالب مشابه
بیش فعالی معمولاً از دوران کودکی شروع می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. درحالی‌که علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند یا تکامل یابند، ویژگی‌های اصلی اغلب در طول زندگی فرد باقی می‌مانند.
یکی از شایع‌ترین نشانه‌های موثر در بیش فعالی در کلاس اول، بی‌توجهی است. کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و موثر در بیش فعالی ممکن است در تمرکز روی فعالیت‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مشکل داشته باشند.
یکی از نشانه‌های اختلال اوتیسم، تأخیر در گفتار است و ذهن والدین کودکان مبتلا به اوتیسم درگیر این سؤال است که آیا فرزند آنها می‌تواند حرف بزند؟ البته کودکانی که مبتلا به این بیماری نیستند نیز ممکن است دیرتر شروع به صحبت کنند. اما یادگیری صحبت کردن برای برخی از کودکان اوتیسم دشوارتر از سایر کودکان است.
دانستن اصول رفتار با کودکان مبتلا به اوتیسم از اهمیت زیادی برخوردار است، چون اختلال اتیسم باعث ایجاد مشکلاتی در برقراری ارتباط می‌شود. همچنین بر بسیاری از رفتارهای کودک تأثیر می‌گذارد. به‌طوری که والدین در بسیاری از موارد از رفتارهای فرزند خود خجالت‌زده یا ناامید می‌شوند.
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا می‌کنند. مشارکت آنها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آنها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت می‌کنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار می‌دهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا می‌کنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.
سندرم تورت، اختلالی است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد تیک می‌شود. تیک‌ها، حرکات یا صداهایی هستند که کودک بارها و بارها تکرار می‌کند و قادر به کنترل آنها نیست. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به سندرم توره ممکن است مدام گلوی خود را صاف کنند یا چشمک بزنند.
تشخیص اولیه کف پای صاف در کودکان اغلب توسط متخصصان اطفال انجام می‌شود. اگر فرزند شما هیچ درد یا علائم دیگری را تجربه نکند، معمولاً نیازی به آزمایش بیشتر نیست. کودکانی که علائم دارند باید توسط متخصصان ارتوپدی کودکان معاینه شوند.