اختلال کمبود توجه و بیشفعالی در کودکان مشکلی رایج است که میتواند ناشی از علت های مختلف باشد. بیشفعالی در اثر عوامل ژنتیکی، مشکلات دوران بارداری و زایمان، آسیبهای مغزی، ترومای روانی و عوامل محیطی ایجاد میشود. اما هنوز دلیل قطعی و دقیقی برای ابتلا به این بیماری مشخص نشده است. در این مطلب به توضیح علل محتملتر بیشفعالی در کودکان میپردازیم.
حتما بخوانید: تشخیص بیشفعالی در کودکان
محققان دلایل زیادی برای بروز اختلال نقص توجه و بیشفعالی در کودکان گزارش میکنند. در ادامه فهرستی از علل بیشفعالی در کودکان ذکر شده است:
ژنتیک
بیش فعالی در خانواده منتقل می شود.تحقیقات نشان میدهند دوقلوهای همسان بیشتر از دوقلوهای غیرهمسان به بیشفعالی مبتلا میشوند. بنابراین بیشفعالی بیماریای ژنتیکی است؛ زیرا دوقلوهای همسان دارای ژنهای یکسانی هستند درحالیکه دوقلوهای غیرهمسان ژنهای متفاوتی دارند. ژن ها می توانند تا 74% مسئول انتقال ADHD باشند! اما همیشه ژنتیک نیست که احتمال ابتلا را مشخص می کند، وجود این عامل در کنار عامل های دیگر می تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد.
رشد مغز
ساختار مغز
یک مطالعه تصویربرداری در سال 2017 نشان داد که حجم کلی مغز و مناطق خاصی از مغز در افراد مبتلا به ADHD نسبت به افراد بدون ADHD کمی کوچکتر است.
بخش هایی شامل:
- هسته دم دار و پوتامن که حرکت روان را هماهنگ می کنند
- هسته اکومبنس، که در پردازش پاداش نقش دارد
- آمیگدالا، که بر تنظیم هیجانی تأثیر می گذارد
- هیپوکامپوس که با احساسات و انگیزه ارتباط دارد.
تفاوت در حجم مغز در کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از بزرگسالان بود. این از نظریه محققان مبنی بر اینکه ADHD باعث تاخیر در رشد و بلوغ چندین ناحیه مغز می شود، حمایت می کند.
عملکرد مغز
طبق یک بررسی در سال 2018، بررسی های MRI عملکردی (fMRI) نشان داده که افراد مبتلا به ADHD ممکن است در چندین شبکه مغزی که تمرکز، کنترل شناختی، زمانبندی و حافظه فعال را مدیریت میکنند، دچار اختلال شوند. افراد مبتلا به ADHD ممکن است در شبکه های مغزی که با پردازش پاداش سروکار دارند، تفاوت هایی داشته باشند.
به عنوان مثال، این بررسی به برخی از تحقیقات روی کودکان مبتلا به ADHD اشاره میکند که نشان میدهد هنگام انجام وظایف تصمیمگیری مرتبط با پاداش، در نواحی خاصی از مغز فعالیت کاهش مییابد.
آناتومی و عملکرد مغز
سطح پایینتر فعالیت در بخشهایی از مغز که توجه و سطح فعالیت را کنترل میکنند، ممکن است با بیشفعالی در کودکان مرتبط باشد.
شیمی مغز
شیمی مغز به تعادل مواد شیمیایی اشاره دارد که بر خلقوخو و سیستم عصبی فرد تأثیر میگذارد. یکی از این مواد شیمیایی مغز دوپامین است. دوپامین در احساس لذت، انگیزه و پاداش نقش حیاتی دارد. دوپامین همچنین بر عملکرد حرکتی، حافظه و تمرکز و عملکرد اجرایی تأثیر میگذارد. مطالعات نشان میدهند سطح دوپامین در افراد مبتلا به بیشفعالی کمتر از افراد سالم است.
برخی از کارشناسان بر این باورند که سطوح دوپامین در افراد مبتلا به بیشفعالی کمتر است؛ زیرا غلظت پروتئینهای ناقل دوپامین که سطح دوپامین را در مغز کاهش میدهند، در این افراد بالاتر است.
آسیب مغز
در برخی موارد بیشفعالی در اثر آسیب مغزی ایجاد میشود. این موارد عبارتاند از:
- آسیب مغزی در اوایل زندگی
- ضربه
- رشد غیرطبیعی مغز
قرار گرفتن درمعرض سموم محیطی
تحقیقات نشان میدهند قرار گرفتن درمعرض سموم خاص، چه در رحم یا در سنین پایین، ممکن است منجر به بیشفعالی در کودکان شود.
یکی از این سموم سرب است که در مواد مختلف ازجمله در رنگها و بنزین یافت میشود. به نظر میرسد سرب با تمام علائم بیتوجهی، بیشفعالی و تکانشگری در ارتباط است.
سم دیگری که میتواند با بیش فعالی کودکان مرتبط باشد، آفتکشی به نام ارگانوفسفره است. این سم معمولاً روی چمنها و محصولات کشاورزی اسپری میشود.
مشکلات دوران بارداری
عواملی که در دوران بارداری باعث میشوند کودک به بیش فعالی مبتلا شود عبارتاند از:
- اگر مادر در دوران بارداری، تنباکو یا الکل مصرف کند، خطر ابتلا به بیش فعالی در کودک افزایش مییابد. بهعنوان مثال، تحقیقات نشان میدهند اگر والدین کودک سیگار بکشند، کودک بیشتر درمعرض ابتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی قرار میگیرد. همچنین اگر مادر در دوران بارداری حداقل چهار لیوان الکل در روز بخورد، احتمال ابتلای کودک به بیش فعالی بیشتر میشود. طبق تحقیقات، کودکانی که قبل از تولد درمعرض الکل قرار میگیرند، 5/1 برابر بیشتر از کودکان دیگر تحت تأثیر بیشفعالی قرار میگیرند.
- تغذیه نامناسب و عفونت در دوران بارداری نیز میتوانند خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهند. بهعنوان مثال مصرف داروهای خاص مانند داروهای ضدافسردگی، ضد فشار خون و کافئین در دوران بارداری احتمال ابتلای کودک به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی را افزایش میدهند.
- همچنین وزن کم نوزاد هنگام تولد نیز از عوامل خطر میباشد.
بیش فعالی ناشی از عوارض زایمان
برخی از عوارض زایمان نیز با بیش فعالی کودکان مرتبط هستند. این عوارض عبارتاند از:
- محرومیت از اکسیژن: طبق تحقیقات در صورتی که قبل از تولد یا اندکی پس از آن، اکسیژن کافی به مغز کودک نرسد، احتمال ابتلا به بیش فعالی در سنین بالاتر افزایش مییابد.
- زایمان سزارین: تحقیقات نشان میدهند کودکانی که ازطریق سزارین متولد میشوند، بیشتر از کودکانی که بهصورت طبیعی به دنیا میآیند درمعرض بیش فعالی قرار دارند.
- زایمان زودرس: بر اساس تحقیقات صورتگرفته، کودکانی که پیش از هفته 39 متولد میشوند، بیشتر درمعرض ابتلا به بیش فعالی هستند.
مشکلات روانی
اختلال رشد عصبی بیش فعالی اغلب با سطوح استرس بالا، افسردگی، اضطراب و اختلال دوقطبی مرتبط است. گاهیاوقات، بیماریهای مربوط به سیستم عصبی مرکزی نیز یکی از علل ابتلا به بیش فعالی در کودکان میباشند.
ترومای روانی
ترومای روانی ممکن است در ابتلا به بیش فعالی نقش داشته باشد. تروما، واکنشی عاطفی و فیزیکی به رویدادی شدیداً ناراحتکننده است. در مطالعات انجامشده روی رشد کودک، دانشمندان از این رویدادها بهعنوان تجربیات نامطلوب دوران کودکی یاد میکنند. این تجربیات عبارتاند از:
- تجارب سوءاستفاده یا بیتوجهی
- خشونت
- زندگی در محیطی ناامن
حتما بخوانید: داروی بیش فعالی کودکان
برخی بیماریها
برخی از مطالعات نشان میدهند بیماریهایی مانند مننژیت (التهاب پردههای محافظی که مغز و نخاع را پوشاندهاند) یا آنسفالیت (التهاب مغز) نیز میتوانند منجر به بیش فعالی در کودکان شوند.
چه چیزی باعث ADHD نمی شود؟
برخی افراد معتقدند ADHD به علت موارد زیر است:
- خوردن قند زیاد
- تماشای بیش از حد تلویزیون یا بازی های ویدیویی
- آلرژی
- واکسنها
- تربیت ضعیف
- عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر
- استرس و فشار
با این حال، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) تاکید میکند که شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد هیچ یک از این موارد مستقیماً باعث ADHD شود.
به عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2019، کودکانی را که در سن 6 سالگی هیچ گونه علائم ADHD نداشتند، تجزیه و تحلیل کرد. مصرف شکر بر احتمال ADHD در گروه با افزایش سن تأثیری نداشت.
محققان بیان می کنند که مصرف قند بیشتر در افراد مبتلا به ADHD می تواند دلیلی برای هیجانات یا فعالیت بیش از حد آنها باشد. این موضوع با تحقیقات قبلی که ارتباط بین ADHD و برخی عادات غذایی مانند خوردن تعداد وعده های غذایی بیشتر و میان وعده های مکرر را نشان می دهد، مطابقت دارد.
بیش فعالی همچنین محصول عدم نظم و انضباط والدین نیست. در واقع ممکن است برعکس باشد. یک بررسی در سال 2022 ارتباط بین فرزندپروری منفی یا خشن و عوامل دیگر زیر را بر روی ADHD بررسی کرد:
- واکنش پذیری عاطفی
- مداخله گری
- بدرفتاری
- عواملی که می تواند بر خانواده ها فشار وارد کند، مانند طلاق یا زندان
اما تشخیص اینکه آیا این عوامل باعث ایجاد ADHD شده اند یا خودشان به این دلیل به وجود آمده اند که چندین عضو خانواده دارای ADHD هستند ، میتواند دشوار باشد. برای مثال، واکنشپذیری میتواند ناشی از مشکل در تنظیم احساسات یا هیجانات باشد.
جمع بندی
بیش فعالی در کودکان میتواند ناشی از عوامل مختلفی همچون مشکلات ژنتیکی، محیطی، و حتی ناهنجاریهای عصبی باشد. شناسایی دقیق علتهای این اختلال، گام اول در مدیریت و درمان آن است. آگاهی از علائم و دلایل بیش فعالی به والدین این امکان را میدهد که با روشهای علمی و تخصصی، به بهبود وضعیت کودک خود کمک کنند. اگر شما نیز به دنبال راهحلهای مؤثر برای مدیریت adhd در فرزند خود هستید، گروه توانبخشی راه کمال با تیم حرفهای خود میتواند شما را در این مسیر همراهی کند. برای مشاوره و دریافت خدمات تخصصی، با ما تماس بگیرید.
منابع
مطالب مشابه
بیش فعالی معمولاً از دوران کودکی شروع میشود و میتواند تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. درحالیکه علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند یا تکامل یابند، ویژگیهای اصلی اغلب در طول زندگی فرد باقی میمانند.
یکی از شایعترین نشانههای موثر در بیش فعالی در کلاس اول، بیتوجهی است. کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و موثر در بیش فعالی ممکن است در تمرکز روی فعالیتها، بهویژه آنهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مشکل داشته باشند.
یکی از نشانههای اختلال اوتیسم، تأخیر در گفتار است و ذهن والدین کودکان مبتلا به اوتیسم درگیر این سؤال است که آیا فرزند آنها میتواند حرف بزند؟ البته کودکانی که مبتلا به این بیماری نیستند نیز ممکن است دیرتر شروع به صحبت کنند. اما یادگیری صحبت کردن برای برخی از کودکان اوتیسم دشوارتر از سایر کودکان است.
دانستن اصول رفتار با کودکان مبتلا به اوتیسم از اهمیت زیادی برخوردار است، چون اختلال اتیسم باعث ایجاد مشکلاتی در برقراری ارتباط میشود. همچنین بر بسیاری از رفتارهای کودک تأثیر میگذارد. بهطوری که والدین در بسیاری از موارد از رفتارهای فرزند خود خجالتزده یا ناامید میشوند.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.
اختلال سلوک (CD) بیماری سلامت روان است که کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد و رفتارهای پرخاشگرانه و اقداماتی که به آسایش دیگران آسیب میرساند مشخص میشود.