اختلالات خلقی، بیماریهایی هستند که منجر به تغییر جدی در خلقوخو و وضعیت احساسی کودک میشوند. مدیریت این اختلالها برای کودکان بسیار دشوار است. بنابراین درمان زودهنگام آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مطلب به بررسی اختلالات خلقی در کودکان، علائم، روشهای درمانی و ... میپردازیم. با ما همراه باشید.
اختلالات خلقی در کودکان چیست؟
مشکلات سلامت روان از افسردگی گرفته تا اختلال دوقطبی بهعنوان اختلالات خلقی شناخته میشوند. در هر یک از این اختلالات، تغییری جدی در خلقوخوی کودک شما اتفاق میفتد. برخلاف بداخلاقیهای گاه و بیگاه کودک، اختلال خلقی شامل افکار و احساساتی است که بهصورت شدید و پایدار بر رفتار کودک شما تأثیر میگذارد. اختلال خلقی، بیماری جدیای است که نیاز به مداخله پزشکی دارد و کودک بهتنهایی نمیتواند در مقابل آن ایستادگی کند.
عدم تشخیص اختلالات خلقی، کودک را در معرض خطر سایر بیماریها مانند رفتار مخرب و اختلالات مصرف مواد قرار میدهد. این اختلال در سنین کودکی با نشانههای مختلفی نمایان میشود. اختلال خلقی در کودکان بهصورتی بروز پیدا میکند که کودک نسبت به موقعیت پیشآمده بدخلق، زودرنج یا عصبی میشود.
مطالعه بیشتر: درمان اختلال پردازش حسی
انواع اختلالات خلقی در کودکان
انواع مختلفی از اختلالات خلقی در کودکان وجود داشته و هر کدام مجموعهای از علائم و گزینههای درمانی منحصربهفرد خود را دارند. در بسیاری از موارد، دخترها بیشتر از پسرها مستعد ابتلا به این اختلالات هستند. این مسئله نشان میدهد که عوامل هورمونی و ژنتیکی نقش مهمی در ابتلا به اختلالات خلقی دارند. علاوهبراین، اگر والدین مبتلا به این اختلال باشند، احتمال ابتلای کودک به این بیماری نیز افزایش پیدا میکند.
ممکن است تشخیص اختلال خلقی در کودکان دشوار باشد؛ زیرا علائم این بیماری با سایر بیماریهای سلامت روان همپوشانی دارند. انواع اختلالات خلقی در کودکان شامل موارد زیر میباشند:
- اختلال افسردگی: اختلال افسردگی در کودکان معمولاً با غم و اندوه مداوم یا تحریکپذیری مشخص میشود که میتواند بر زندگی روزمره کودک تأثیر منفی بگذارد. اختلال افسردگی باعث گوشهگیری کودک و عدم مشارکت در فعالیتهای اجتماعی میشود. بهطور معمول، روشهای درمانی توصیهشده برای اختلال افسردگی شامل روش شناختیرفتاری، درمان بینفردی، خانوادهدرمانی و دارودرمانی هستند.
- دیس تایمی: دیس تایمی دختران را بیشتر از پسران تحت تأثیر قرار میدهد. برای تشخیص دیس تایمی، کودکان باید حداقل دو سال علائم افسردگی را نشان دهند. علائم این اختلال شامل ناراحتی، ناامیدی، اختلال خواب و ... هستند.
- اختلال دوقطبی: اختلال دوقطبی در کودکان میتواند کمی متفاوت از اختلال دوقطبی در بزرگسالان یا نوجوانان باشد. صرفنظر از این، اختلال دوقطبی با نوسانات خلقی شدید و گاهی ناگهانی مشخص میشود. کودک ممکن است ناگهان از اوج احساسات (احساس شادی، هیجان) به حالت افسردگی برسند. علائم اختلال دوقطبی شامل ریسکپذیری، بدخلقی، ناتوانی در تمرکز و بیخوابی هستند. بهطور معمول، اختلال دوقطبی در کودکان بهصورت فردی و با کمک داروهای مختلف درمان میشود.
- اختلال بینظمی اخلالگرانه: اختلال بینظمی اخلالگرانه در کودکانی دیده میشود که بهطور منظم عصبانی و تحریکپذیر هستند و طغیانهای عاطفیای دارند که بر تواناییهای آنها در زندگی روزمره تأثیر میگذارند. درمان کودکان مبتلا به این اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا اگر بیماری ادامه پیدا کند روند بهبود دشوار میشود. برای تشخیص اختلال بینظمی اخلالگرانه در کودکان، کودک باید حداقل 12 ماه علائم را نشان دهد. درمانهای معمول برای این اختلال شامل ترکیبی از رواندرمانی، دارودرمانی و آموزش والدین هستند.
- اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی: این اختلال پیش از قاعدگی رخ میدهد و ممکن است شامل تحریکپذیری یا علائم افسردگی باشد.
- اختلال عاطفی فصلی: این اختلال اغلب در زمانهای خاصی از سال، ازجمله پاییز و زمستان که ساعات روز تغییر میکند، رخ میدهد و کودک ممکن است علائم افسردگی را تجربه کند.
- اختلال خلقی ناشی از مواد: این اختلال میتواند ناشی از مصرف دارو، قرار گرفتن در معرض سموم، یا سوءمصرف مواد باشد و منجر به علائم افسردگی شود.
- اختلال خلقی ناشی از بیماریهای دیگر: کودک ممکن است علائم اختلال خلقی را درنتیجه بیماری دیگری نشان دهد. برخی از بیماریهای سخت مانند آسیبهای جسمی، عفونتهای شدید، سرطان یا بیماریهای طولانیمدت ممکن است باعث اختلال خلقی شوند. در این موارد، درمان اختلال خلقی به درمان بیماریهای زمینهای بستگی دارد.
علائم اختلالات خلقی در کودکان
علائم اختلال خلقی در کودک ممکن است بهراحتی قابلتشخیص نباشند یا به بیماری دیگری نسبت داده شوند. کودکان مبتلا به اختلال خلقی در بیان احساسات خود مشکل دارند. بنابراین تشخیص علائم آنها دشوار میباشد. برخی از علائم اختلال خلقی در کودکان عبارتاند از:
- احساس غم، درماندگی یا تنهایی در اغلب اوقات
- احساس بیکفایتی یا داشتن عزت نفس پایین
- احساس گناه
- داشتن افکار خودکشی
- لذت نبردن از فعالیتها یا سرگرمیها
- مشکلات خواب
- تغییر در اشتها
- مشکل در روابط با دیگران
- بیحالی
- شکایت مکرر از مشکلات جسمانی مانند سردرد یا خستگی
- فرار از منزل یا مدرسه
- حساسیت به طرد شدن
- تحریکپذیری و عصبانیت
- بروز رفتارهای پرخطر
علل ابتلا به اختلالات خلقی
اختلالات خلقی کودکان از فرد به فردی دیگر فرق داشته و به عوامل متفاوتی بستگی دارند. در ادامه به توضیح عوامل مختلفی که باعث ایجاد اختلالات خلقی میشوند، میپردازیم:
عوامل محیطی و زندگی در شرایط ناایمن
برخی از فاکتورهای محیطی بهدلیل تأثیر عمیقی که بر روح و سلامت روان کودک میگذارند، از اهمیت زیادی برخوردار هستند. این عوامل محیطی شامل موارد زیر هستند:
- زندگی در شرایط ناایمن و در فضایی نابسامان
- عدم توجه والدین به اصول اخلاقی
- اعتیاد والدین به مواد مخدر
استرس
استرس نیز از فاکتورهایی است که باعث میشود کودک با احساسات منفی دستوپنجه نرم کند و ازنظر ذهنی مضطرب و نگران باشد. استرس باعث کاهش هورمون سروتونین در بدن و به هم خوردن تعادل عصبی کودک میشود. در اثر تجربه نگرانی و استرس زیاد، خلق کودک افت پیدا میکند و دچار تحریکپذیری، ناامیدی، عصبانیت و اختلالات خلقی میشود.
بیماریهای سخت و نقش ناقلان عصبی
برخی بیماریهای سخت برای کودک، فاکتور و عامل مهمی در ابتلای او به اختلال خلقی هستند. بیماریهایی نظیر سرطان، مشکلات قلبی و جسمی مهم در کودک و تحمل درد فراوان از عوامل تأثیرگذار در ابتلا به اختلال خلقی هستند. تغییرات شیمیایی در مغز و سطح هورمونهای سروتونین و نوراپی نفرین باعث تغییر عملکرد صحیح گیرندههای عصبی میشوند. درنتیجه باعث به هم خوردن تعادل روحی و خلق کودک و ابتلای او به اختلالات خلقی میشوند.
عوامل ژنتیکی، ساختار مغز یا مشکلات هورمونی
وجود اختلالات خلقی در والدین میتواند عاملی مؤثر در ابتلا به اختلال خلقی در کودک باشد. بهعلاوه ناهنجاری و وجود مشکلات ساختاری در مغز از فاکتورهای تأثیرگذار در ابتلا به اختلالات خلقی هستند. بعضی از متخصصان تغییر در هورمون تیروئید را که بر کارکرد مغز اثر میگذارد، عامل ایجادکننده این اختلال میدانند.
کدام کودکان در معرض خطر اختلالات خلقی هستند؟
هر کسی میتواند گاهیاوقات احساس غمگینی یا افسردگی کند. اما اختلالات خلقی، شدیدتر و طولانیتر هستند و مدیریت آنها سختتر از ناراحتی و غم معمولی است.
کودکان یا نوجوانانی که والدین یا سایر بستگانشان مبتلا به اختلال خلقی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلالات قرار دارند. قطعی نیست که این اتفاق بیفتد، اما تجربیات سخت در زندگی و استرس میتوانند احساسات غم یا افسردگی را آشکار یا تشدید کنند. بنابراین مدیریت احساسات سختتر میشود.
گاهیاوقات مشکلات زندگی میتوانند باعث افسردگی شوند. موقعیتهای سختی که باعث افسردگی در کودکان و نوجوانان میشوند عبارتاند از:
- بیکار شدن والدین
- طلاق والدین
- مرگ یکی از اعضای خانواده
- ایجاد مشکلات مالی در خانواده
- مشکلات با همسالان
کنار آمدن با این موقعیتها برای کودکان دشوار است. این اتفاقات استرسزا میتوانند باعث ایجاد احساس غم یا افسردگی شوند، یا مدیریت اختلال خلقی موجود را سختتر کنند. البته این امر به مهارتهای مقابلهای فرزند شما و توانایی او برای بازگشت از دوران سخت بستگی دارد.
عوارض احتمالی اختلالات خلقی
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلالات خلقی در معرض خطر سایر مشکلات مانند موارد زیر هستند:
- سوءمصرف مواد
- اختلال اضطراب
- رفتار مختلکننده
- افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
- مشکلات در روابط با همسالان و بزرگسالان
- مشکلات در عملکرد تحصیلی
تشخیص اختلالات خلقی دوران کودکی
تشخیص اختلال خلقی توسط روانشناس بالینی، روانپزشک یا سایر متخصصان سلامت روان واجد شرایط انجام میشود. متخصصان در طول تشخیص بیماری،عوامل زیر را بررسی میکنند:
- وضعیت سلامت و سابقه پزشکی کودک
- علائم خاصی که کودک تجربه میکند
- نحوه رفتار کودک در خانه و با دیگران در محیطهای اجتماعی
- استرسهای کوچک و بزرگ در زندگی کودک
- سابقه بیماریهای سلامت روان و داروهای مصرفشده
- درمانهای استفادهشده در گذشته
پزشک درنهایت با معلمان و افرادی که بهطور منظم با کودک در ارتباط هستند صحبت میکند تا اطلاعات بیشتری درمورد رفتارهای او به دست آورد.
درمان اختلالات خلقی در کودکان
اختلالات خلقی را میتوان با تشخیص زودهنگام درمان کرد. درمان میتواند به مدیریت دوره بیماری، کاهش شدت علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. همچنین میتواند رشد و تکامل طبیعی کودک و کیفیت زندگی و روابط او را نیز بهبود ببخشد. برخی از درمانهای رایج اختلال خلقی عبارتاند از:
رواندرمانی
رواندرمانی بهعنوان اولین روش درمانی مورداستفاده برای کودکان مبتلا به اختلالات خلقی توصیه میشود. این درمان میتواند شامل درمان شناختیرفتاری (CBT)، رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) (نوعی درمان گفتاری) و مداخلات مبتنی بر ذهنآگاهی باشد. این درمانها میتوانند به کودکان (و سرپرستان آنها) کمک کنند تا ارتباط بین افکار، احساسات و رفتارها را بهتر درک کنند و بهترین روش مدیریت آنها را بیاموزند.
دارودرمانی
پزشک با توجه به اختلال خلقی دوران کودکی و شدت آن، از دارودرمانی برای درمان کودک استفاده میکند. برخی از رایجترین داروهای مورداستفاده برای درمان اختلال خلقی شامل مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، داروهای ضدافسردگی یا تثبیتکنندههای خلقی، ازجمله لیتیوم، ضدتشنجها و داروهای ضدروانپریشی هستند.
راهبردهای مقابلهای برای کودکان
ممکن است کودک نتواند علائم خود را شناسایی کند یا توضیح دهد، بنابراین سعی کنید ارتباطی قوی با فرزند خود داشته باشید، به کاهش عوامل استرسزا در خانه کمک کنید، به حمایت از کودک بپردازید و او را با عادات مثبت مانند ورزش، مدیتیشن و یوگا آشنا کنید.
همچنین میتوانید موارد زیر را در زندگی فرزند خود بگنجانید:
- به او کمک کنید خواب شبانه ثابت و کاملی داشته باشد. خاموش کردن دستگاهها یک ساعت قبل از خواب و تشویق فرزندتان به رفتن به رختخواب هر شب در ساعتی مشخص میتواند به این امر کمک کند.
- فرزندتان را تشویق کنید تا با دیگران تعامل و معاشرت داشته باشد. حضور در جمع دوستان به حمایت از کودک کمک میکند.
- ابزارهای مدیریت استرس را به کودک خود آموزش دهید. اختلال خلقی در کودکان به خودی خود از بین نمیرود. بااینحال، علائم را میتوان با درمان و حمایت مداوم والدین کاهش داد. هنگام برخورد با اختلالات خلقی، درمورد علائم و چالشهای پیش روی فرزند خود مطالعه کنید.
آیا میتوان از اختلالات خلقی پیشگیری کرد؟
در حال حاضر، هیچ راهی برای پیشگیری یا کاهش اختلالات خلقی وجود ندارد. اما تشخیص و درمان زودهنگام میتوانند شدت علائم را کاهش دهند، رشد طبیعی کودک را تقویت کنند و کیفیت زندگی او را بهبود بخشند. اگر علائم اختلال خلقی را در فرزندتان مشاهده میکنید، با پزشک صحبت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرزند شما شرایط زیر را دارد، فوراً با پزشک تماس بگیرید:
- احساس افسردگی، ترس، اضطراب یا خشم شدید نسبت به خود یا دیگران
- ناتوانی در کنترل احساسات خود
- شنیدن صداهایی که دیگران نمیشنوند
- دیدن چیزهایی که دیگران نمیبینند
- نخوابیدن و نخوردن غذا برای ۳ روز متوالی
- بروز علائم جدید یا بدتر شدن علائم فعلی
- بروز رفتارهایی که باعث نگرانی دوستان، خانواده یا معلمان میشوند
جمعبندی
اختلالات خلقی در کودکان میتوانند تأثیرات عمیقی بر رشد و روابط اجتماعی آنها داشته باشند. شناسایی سریع علائم و استفاده از روشهای درمانی مناسب میتوانند به بهبود وضعیت آنها کمک کنند. اگر نگران رفتار یا خلق و خوی فرزندتان هستید، گروه توانبخشی راه کمال با تیم متخصص و مجرب خود آماده است تا در ارائه مشاوره و درمان به شما کمک کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر و شروع فرآیند درمانی، با ما تماس بگیرید و گام نخست را در جهت بهبود کیفیت زندگی کودک خود بردارید.
منابع
مطالب مشابه
هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد. پزشک علاوه بر شناسایی علائم از تست هایی همچون مقیاس ارزیابی واندربیلت، سیستم ارزیابی رفتار کودکان، چک لیست رفتار کودک و مقیاس کارنرز استفاده می کند.
امروزه سه نوع مختلف از بیش فعالی وجود دارند که هر کدام با توجه به نحوه بروز علائم رفتاری متمایز میشوند. پسرها علائم این اختلال را بهصورت بیرونی نشان میدهند. اما علائم این اختلال در دخترها بهصورت آشکار بروز نمیکند.
درمان تاخیر در گفتار از اهمیت زیادی برخوردار است، چون باعث میشود کودک نتواند درباره نیازها و احساساتش صحبت کند. نقش والدین در مسیر درمان این اختلال بسیار مهم است.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.
اختلال سلوک (CD) بیماری سلامت روان است که کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد و رفتارهای پرخاشگرانه و اقداماتی که به آسایش دیگران آسیب میرساند مشخص میشود.