تقریباً نیمی از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) تیک را تجربه می‌کنند. تیک‌ها حرکاتی ناگهانی هستند که کودک ممکن است در کنترل آن‌ها مشکل داشته باشد و می‌توانند بر کیفیت زندگی کودک و تعاملات اجتماعی او تاثیرگذار باشند. تیک‌ها معمولاً به صورت حرکات غیرارادی، مانند تکان دادن چشم‌ها یا گردن، یا صداهایی مانند خرخر کردن یا صاف کردن گلو ظاهر می‌شوند. در کودکان بیش فعال، این تیک‌ها ممکن است به دلیل افزایش فعالیت عصبی و مشکلات تمرکز بروز کنند. اگرچه این وضعیت ممکن است برای والدین نگران‌کننده باشد، اما با تشخیص و درمان به موقع، می‌توان آن را به خوبی مدیریت کرد و از اثرات منفی آن جلوگیری کرد.
- تیک‌های صوتی. زمزمه کردن، سرفه کردن، بالا کشیدن بینی
- تیک‌های کلامی. گفتن کلماتی خاص
- تیک‌های حرکتی. حرکت دادن یا بالا انداختن قسمتی از بدن
تیک‌ها بیشتر با سندرم تورت (اختلالی عصبی‌رشدی که با چند تیک حرکتی و حداقل یک تیک صوتی مشخص می‌شود) مرتبط هستند که می‌تواند با بیش فعالی همپوشانی داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهند 35 تا 90 درصد از کودکان مبتلا به سندرم تورت دارای علائم بیش‌فعالی یا شبیه به بیش فعالی هستند.
در این مطلب به بررسی تیک در کودکان بیش فعال، انواع تیک و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.
انواع تیک در کودکان بیش فعال
تیک‌ها ممکن است چند سال پس از تشخیص بیش فعالی مشاهده شوند و ممکن است:
- موقت باشند و کمتر از یک سال طول بکشند
- دائمی باشند و یک سال یا بیشتر طول بکشند
افراد مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است یک یا چند نوع مختلف تیک داشته باشند، ازجمله:
- صوتی (صداها، زمزمه‌ها، کلمات)
- صورت (انقباضات، چشمک زدن)
- حرکات بدن (تکان دادن، چرخش)
- کندن پوست
تیک‌ها به ندرت خطرناک هستند. بااین‌حال، ممکن است مشکلات اجتماعی ایجاد کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند باعث حواس‌پرتی کودک و از دست دادن تمرکز او و اطرافیانش شوند.
در برخی موارد، تیک‌ها می‌توانند موانعی را برای درگیر شدن در فعالیت‌های خاص ایجاد کنند. به‌عنوان مثال، برای کودکی که از تیک‌های حرکتی رنج می‌برد شرکت در فعالیت‌هایی مانند رقص چالش‌برانگیز است. همچنین برای کودکی که تیک‌های صوتی دارد عضویت در گروه‌های کر دشوار است.
علل بروز تیک در کودکان بیش فعال
بیش فعالی خود به احتمال زیاد توسط عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که سندرم تورت و بیش فعالی دارای امضاهای ژنتیکی مشابهی هستند و بسیاری از افراد با هر دو اختلال تشخیص داده می‌شوند.
درواقع ژنتیک نقش مهمی در ایجاد تیک‌های مربوط به بیش فعالی ایفا می‌کند، اما ژنتیک تنها عامل نیست. در ادامه به بررسی علل بروز تیک در کودکان بیش فعال می‌پردازیم:
بیش فعالی و اضطراب
یکی دیگر از دلایل تیک‌ها می‌تواند اضطراب و افسردگی باشد که هر دو در کودکان مبتلا به بیش فعالی شایع هستند.
در برخی موارد، درمان اضطراب و افسردگی می‌تواند تیک‌ها را در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی کاهش دهد. افراد مبتلا به سندرم تورت نیز می‌توانند مشکلات روانپزشکی‌ای را تجربه کنند که می‌توانند تیک‌ها را بدتر کنند.
آیا مصرف داروهای بیش فعالی باعث بدتر شدن تیک‌ها می‌شود؟
محققان درمورد اینکه آیا داروهای بیش‌فعالی ممکن است باعث ایجاد یا بدتر شدن تیک‌ها شوند یا خیر، حدس‌هایی می‌زنند و تحقیقات متناقضی وجود دارند.
دو دسته دارو برای اختلال کمبود توجه و بیش فعالی وجود دارند. یکی از آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد تیک شود، درحالی‌که دیگری ممکن است آن‌ها را بهبود بخشد:
- داروهای محرک مانند آدرال (آمفتامین آسپارتات مونوهیدرات) و ریتالین (متیل فنیدات) آمفتامین‌هایی هستند که پتانسیل تشدید تیک را دارند.
- داروهای غیرمحرک مانند استراترا (اتوموکستین) و آگونیست های آلفا-2 (کاتاپرس (کلونیدین) و اینتونیو (گوانفاسین) ممکن است به بهبود تیک در کودکان کمک کنند.
کاهش یا تغییر داروهایی که باعث ایجاد تیک شده است ممکن است آن‌ها را کاهش داده یا از بین ببرد. برای راهنمایی در مورد انتخاب دارو برای بیش فعالی با اختلالات تیک، با پزشک خود مشورت کنید.
برای اطلاع از سایر اختلالاتی که همزمان با بیش فعالی رخ می دهند مقاله مربوطه را مطالعه نمایید.
کدام یک از اختلالات تیک همراه با بیش‌فعالی رخ می‌دهند؟
مطالعات نشان می‌دهند که حدود 50٪ از کودکان مبتلا به بیش فعالی دارای نوعی اختلال تیک هستند.
سندرم تورت (TS) یکی از این اختلالات است. سندرم تورت، اختلالی عصبی است که با تیک‌های حرکتی و صوتی مشخص شده و معمولاً زمانی که کودک بین 5 تا 10 سال سن دارد شروع می‌شود. برای تشخیص این سندرم، کودک باید هر دو نوع تیک را برای بیش از یک سال داشته باشد.
تیک‌های سندرم تورت معمولاً از ناحیه سر و گردن شروع می‌شوند و ممکن است به سایر نواحی بدن پیشرفت کنند. آن‌ها در دوران نوجوانی بارزتر شده و اغلب در اوایل بزرگسالی محو می‌شوند، اگرچه گاهی‌اوقات باقی می‌مانند یا حتی بدتر می‌شوند.
سایر اختلالات تیک که با اختلال نقص توجه و بیش فعالی رخ می‌دهند عبارت‌اند از:
- اختلال تیک صوتی یا حرکتی مداوم (مزمن) (تیک صوتی یا حرکتی - اما نه هر دو - حداقل به مدت 1 سال)
- اختلال تیک موقت (تیک حرکتی، صوتی یا هر دو نوع، برای کمتر از 1 سال)
تخمین زده می‌شود 35٪ تا 90٪ کودکان مبتلا به سندرم تورت علائم بیش فعالی را نشان می‌دهند.
درواقع، ارتباطی قوی بین سندرم تورت، اختلال بیش‌فعالی و اختلال وسواس اجباری (OCD) وجود دارد.
سندرم تورت، اختلال بیش فعالی و اختلال وسواس اجباری یک ویژگی مهم مشترک دارند که ناتوانی در کنترل رفتاری است که نامناسب تلقی می‌شود.
بیش فعالی و اختلال وسواس اجباری تنها بیماری‌های مرتبط با اختلالات تیک نیستند. به‌عنوان مثال، سندرم تورت می‌تواند با موارد زیر نیز رخ دهد:
- اختلالات یادگیری
- اختلالات سلوک
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)
- اختلالات خواب
- کمبود مهارت‌های اجتماعی
- مسائل پردازش حسی
- اضطراب
- اوتیسم
توجه به این نکته مهم است که درحالی‌که اختلالات بیش فعالی و تیک، مانند سندرم تورت، ممکن است همزمان رخ دهند، اما باعث ایجاد یکدیگر نمی‌شوند. بااین‌حال، آنچه بیش‌فعالی و سندرم تورت ممکن است ایجاد کنند، اضطراب است یا برعکس. اضطراب می‌تواند علائم بیش فعالی و تیک‌ها را افزایش دهد.
مانند افراد مبتلا به اختلالات تیک، افراد مبتلا به اوتیسم اغلب رفتارهای تکراری انجام می‌دهند. تفاوت اصلی بین اوتیسم و تیک در این است که تیک‌ها معمولاً ارادی هستند و برای تسکین فرد انجام می‌شوند. از سوی دیگر، افراد مبتلا به اوتیسم و سندرم تورت نیز تیک را تجربه می‌کنند.
درمان تیک در کودکان بیش‌فعال
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی معمولاً در کودکان تشخیص داده می‌شود، اما معمولاً بیماری‌ای مادام‌العمر است. بااین‌حال، سندرم تورت می‌تواند در طول زمان ناپدید شود. این بدان معناست که برخی از کودکانی که هم بیش فعالی و هم تیک دارند ممکن است از تیک‌ها رهایی پیدا کنند. روش‌های درمانی مختلفی وجود دارند که به کاهش تیک کمک می‌کنند. این روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
رفتاردرمانی برای تیک‌ها
رفتاردرمانی درمانی است که به کودکان یاد می‌دهد تیک‌های خود را مدیریت و کاهش دهند. تغییر عادت مداخله‌ای است که به خوبی موردتوجه قرار گرفته است. این روش درمانی به کودکان می‌آموزد که به شناسایی تیک‌های خود بپردازند. سپس، برای کمک به ترک عادت، باید کاری متفاوت انجام دهند. به‌عنوان مثال، اگر تیک باعث شود کودک پوست خود را بکند، باید دست‌ها را روی باسن قرار دهد تا نتواند پوست را بکند.
مداخله رفتاری جامع تیک‌ها (CBIT) نیز مورد مطالعه قرار گرفته و مؤثر بوده است. درمانگران این مداخله رفتاری با بیماران کار کرده و مشخص می‌کنند چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن تیک‌ها می‌شود. سپس، آن‌ها برای جلوگیری از ایجاد تیک، محیط را تغییر می‌دهند.
به‌عنوان مثال، ممکن است متوجه شوند که تیک‌ها اغلب زمانی اتفاق میفتند که کودک در محیطی پر سر و صدا و شلوغ است. در این حالت، می‌توانید از حضور در چنین محیط‌هایی اجتناب کرده یا هدفون‌های حذف نویز را امتحان می‌کنند.
درمان‌های پزشکی برای تیک‌ها
درمان‌های پزشکی مختلفی برای تیک‌ها در دسترس هستند، اما بسیاری از آن‌ها عوارض جانبی قابل‌توجهی دارند و تصور نمی‌شود هیچ‌کدام درمان مناسبی باشند.
سازمان غذا و دارو (FDA) سه داروی زیر را برای درمان تیک تأیید کرده است:
- هالدول (هالوپریدول)
- اورپ (پیموزاید)
- ابیلیفای (آریپیپرازول)
مطالعه بیشتر: قرص آریپیپرازول برای کودکان بیش فعال
بااین‌حال، پزشک ممکن است داروهای فشار خون زیر را برای درمان تیک تجویز کند:
- اینتونیو (گوانفاسین)
- کاتاپرس (کلونیدین)
این داروهای فشار خون ممکن است عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای اولیه داشته باشند.
در برخی از موارد مصرف داروهای محرک باعث ایجاد تیک در کودک بیش فعال می‌شود. در این صورت پزشک دارو را کاهش داده یا تغییر می‌دهد تا تیک‌ها را مدیریت کند.
استراتژی‌های خودمراقبتی برای مدیریت تیک‌ها
به‌طور کلی، تکنیک‌های خودمراقبتی و کاهش استرس ممکن است به مدیریت تیک کمک کنند.
مطالعات نشان می‌دهد کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBSR-tics) به‌طور مؤثر تیک‌ها را در سندرم تورت (TS) و اختلال تیک مزمن (CTD) درمان می‌کند.
راه‌های دیگر برای کمک به حمایت از کودکان مبتلا به تیک و بیش فعالی عبارت‌اند از:
- خواب با کیفیت
- داشتن رژیم غذایی ضدالتهابی
- درمان هر گونه مشکل عاطفی
- داشتن فعالیت بدنی کافی
- طب سوزنی یا طب فشاری
مطالعات نشان می‌دهند برخی از مکمل‌ها به کاهش تیک کمک می‌کنند. این مکمل‌ها شامل موارد زیر هستند:
- ال تیانین
- ویتامین B6
بااین‌حال، مطالعات بیشتری برای تأیید اثرات این مکمل‌ها موردنیاز هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرزند شما علائم بیش فعالی دارد باید برای ارزیابی کامل به پزشک متخصص مراجعه کنید. این علائم ممکن است شامل زیر باشند:
- فراموش کردن یا نادیده گرفتن جزئیات
- ناتوانی در دنبال کردن مکالمات
- قطع کردن حرف دیگران در حین صحبت کردن
- مستعد حواس‌پرتی بودن
- بیش‌ازحد صحبت کردن
- بی‌قراری یا چرخیدن
- گم کردن مکرر وسایل
کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی بیشتر درمعرض اختلالات تیک مانند سندرم تورت هستند. علائم اختلالات تیک می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پلک زدن مکرر
- پاک‌سازی مکرر گلو
- زمزمه بی‌اختیار
- تکرار کلمات یا عبارات
- شانه بالا انداختن
اگر فکر می‌کنید فرزند شما علائم اختلال تیک را نشان می‌دهد به پزشک متخصص مراجعه کنید. او به معاینه کودک شما می‌پردازد و درصورت وجود اختلال به شما اطلاع می‌دهد. در برخی از موارد نیز اختلال تیک تجربه‌ای موقتی در کودکی است که با افزایش سن فرزند شما برطرف می‌شود.
جمع‌بندی
یکی از مشکلاتی که همراه با اختلال بیش فعالی در کودکان مشاهده می‌شود، اختلالات تیک هستند. تیک‌ها حرکاتی ناگهانی هستند که کنترل آن‌ها برای کودکان دشوار است و با علائم مختلفی بروز پیدا می‌کنند. روش‌های درمانی مختلف ازجمله رفتاردرمانی، دارودرمانی و خودمراقبتی به رفع تیک‌ها کمک می‌کنند. اگر فرزند شما از تیک‌های حرکتی یا صوتی رنج می‌برد و به دنبال راهی برای کاهش یا درمان آن هستید، گروه توانبخشی راه کمال آماده است تا به شما کمک کند. تیم متخصص ما با استفاده از روش‌های نوین درمانی و برنامه‌های فردی، می‌تواند به شما در کنترل تیک‌های کودک و بهبود کیفیت زندگی او کمک کند. برای مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر، با ما تماس بگیرید و اولین قدم را برای بهبود وضعیت کودک خود بردارید.
منابع
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال، یکی از بهترین مراکز کاردرمانی در تهران است که با بهره‌گیری از کادری مجرب و دلسوز، خدمات تخصصی کاردرمانی را در محیطی مجهز و کودک‌پسند ارائه می‌دهد.
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آن‌ها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آن‌ها بسیار افسرده هستند.