تقریباً نیمی از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) تیک را تجربه می‌کنند. تیک‌ها حرکاتی ناگهانی هستند که کودک ممکن است در کنترل آنها مشکل داشته باشد و شامل موارد زیر هستند:
- تیک‌های صوتی. زمزمه کردن، سرفه کردن، بالا کشیدن بینی
- تیک‌های کلامی. گفتن کلماتی خاص
- تیک‌های حرکتی. حرکت دادن یا بالا انداختن قسمتی از بدن
تیک‌ها بیشتر با سندرم تورت (اختلالی عصبی‌رشدی که با چند تیک حرکتی و حداقل یک تیک صوتی مشخص می‌شود) مرتبط هستند که می‌تواند با بیش‌فعالی همپوشانی داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهند 35 تا 90 درصد از کودکان مبتلا به سندرم تورت دارای علائم بیش‌فعالی یا شبیه به بیش‌فعالی هستند.
در این مطلب به بررسی تیک در کودکان بیش‌فعال، انواع تیک و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.
انواع تیک در کودکان بیش‌فعال
تیک‌ها ممکن است چند سال پس از تشخیص بیش‌فعالی مشاهده شوند و ممکن است:
- موقت باشند و کمتر از یک سال طول بکشند
- دائمی باشند و یک سال یا بیشتر طول بکشند
افراد مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است یک یا چند نوع مختلف تیک داشته باشند، ازجمله:
- صوتی (صداها، زمزمه‌ها، کلمات)
- صورت (انقباضات، چشمک زدن)
- حرکات بدن (تکان دادن، چرخش)
- کندن پوست
تیک‌ها به ندرت خطرناک هستند. بااین‌حال، ممکن است مشکلات اجتماعی ایجاد کنند. آنها همچنین می‌توانند باعث حواس‌پرتی کودک و از دست دادن تمرکز او و اطرافیانش شوند.
در برخی موارد، تیک‌ها می‌توانند موانعی را برای درگیر شدن در فعالیت‌های خاص ایجاد کنند. به‌عنوان مثال، برای کودکی که از تیک‌های حرکتی رنج می‌برد شرکت در فعالیت‌هایی مانند رقص چالش‌برانگیز است. همچنین برای کودکی که تیک‌های صوتی دارد عضویت در گروه‌های کر دشوار است.
علل بروز تیک در کودکان بیش‌فعال
بیش‌فعالی خود به احتمال زیاد توسط عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که سندرم تورت و بیش‌فعالی دارای امضاهای ژنتیکی مشابهی هستند و بسیاری از افراد با هر دو اختلال تشخیص داده می‌شوند.
درواقع ژنتیک نقش مهمی در ایجاد تیک‌های مربوط به بیش‌فعالی ایفا می‌کند، اما ژنتیک تنها عامل نیست. در ادامه به بررسی علل بروز تیک در کودکان بیش‌فعال می‌پردازیم:
بیش‌فعالی و اضطراب
یکی دیگر از دلایل تیک‌ها می‌تواند اضطراب و افسردگی باشد که هر دو در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی شایع هستند.
در برخی موارد، درمان اضطراب و افسردگی می‌تواند تیک‌ها را در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی کاهش دهد. افراد مبتلا به سندرم تورت نیز می‌توانند مشکلات روانپزشکی‌ای را تجربه کنند که می‌توانند تیک‌ها را بدتر کنند.
آیا مصرف داروهای بیش‌فعالی باعث بدتر شدن تیک‌ها می‌شود؟
محققان درمورد اینکه آیا داروهای بیش‌فعالی ممکن است باعث ایجاد یا بدتر شدن تیک‌ها شوند یا خیر، حدس‌هایی می‌زنند و تحقیقات متناقضی وجود دارند.
دو دسته دارو برای اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی وجود دارند. یکی از آنها می‌تواند باعث ایجاد تیک شود، درحالی‌که دیگری ممکن است آنها را بهبود بخشد:
- داروهای محرک مانند آدرال (آمفتامین آسپارتات مونوهیدرات) و ریتالین (متیل فنیدات) آمفتامین‌هایی هستند که پتانسیل تشدید تیک را دارند.
- داروهای غیرمحرک مانند استراترا (اتوموکستین) و آگونیست های آلفا-2 (کاتاپرس (کلونیدین) و اینتونیو (گوانفاسین) ممکن است به بهبود تیک در کودکان کمک کنند.
کاهش یا تغییر داروهایی که باعث ایجاد تیک شده است ممکن است آنها را کاهش داده یا از بین ببرد. برای راهنمایی در مورد انتخاب دارو برای بیش‌فعالی با اختلالات تیک، با پزشک خود مشورت کنید.
کدام یک از اختلالات تیک همراه با بیش‌فعالی رخ می‌دهند؟
مطالعات نشان می‌دهند که حدود 50٪ از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی دارای نوعی اختلال تیک هستند.
سندرم تورت (TS) یکی از این اختلالات است. سندرم تورت، اختلالی عصبی است که با تیک‌های حرکتی و صوتی مشخص شده و معمولاً زمانی که کودک بین 5 تا 10 سال سن دارد شروع می‌شود. برای تشخیص این سندرم، کودک باید هر دو نوع تیک را برای بیش از یک سال داشته باشد.
تیک‌های سندرم تورت معمولاً از ناحیه سر و گردن شروع می‌شوند و ممکن است به سایر نواحی بدن پیشرفت کنند. آنها در دوران نوجوانی بارزتر شده و اغلب در اوایل بزرگسالی محو می‌شوند، اگرچه گاهی‌اوقات باقی می‌مانند یا حتی بدتر می‌شوند.
سایر اختلالات تیک که با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی رخ می‌دهند عبارت‌اند از:
- اختلال تیک صوتی یا حرکتی مداوم (مزمن) (تیک صوتی یا حرکتی - اما نه هر دو - حداقل به مدت 1 سال)
- اختلال تیک موقت (تیک حرکتی، صوتی یا هر دو نوع، برای کمتر از 1 سال)
تخمین زده می‌شود 35٪ تا 90٪ کودکان مبتلا به سندرم تورت علائم بیش‌فعالی را نشان می‌دهند.
درواقع، ارتباطی قوی بین سندرم تورت، اختلال بیش‌فعالی و اختلال وسواس اجباری (OCD) وجود دارد.
سندرم تورت، اختلال بیش‌فعالی و اختلال وسواس اجباری یک ویژگی مهم مشترک دارند که ناتوانی در کنترل رفتاری است که نامناسب تلقی می‌شود.
بیش‌فعالی و اختلال وسواس اجباری تنها بیماری‌های مرتبط با اختلالات تیک نیستند. به‌عنوان مثال، سندرم تورت می‌تواند با موارد زیر نیز رخ دهد:
- اختلالات یادگیری
- اختلالات سلوک
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)
- اختلالات خواب
- کمبود مهارت‌های اجتماعی
- مسائل پردازش حسی
- اضطراب
- اوتیسم
توجه به این نکته مهم است که درحالی‌که اختلالات بیش‌فعالی و تیک، مانند سندرم تورت، ممکن است همزمان رخ دهند، اما باعث ایجاد یکدیگر نمی‌شوند. بااین‌حال، آنچه بیش‌فعالی و سندرم تورت ممکن است ایجاد کنند، اضطراب است یا برعکس. اضطراب می‌تواند علائم بیش‌فعالی و تیک‌ها را افزایش دهد.
مانند افراد مبتلا به اختلالات تیک، افراد مبتلا به اوتیسم اغلب رفتارهای تکراری انجام می‌دهند. تفاوت اصلی بین اوتیسم و تیک در این است که تیک‌ها معمولاً ارادی هستند و برای تسکین فرد انجام می‌شوند. از سوی دیگر، افراد مبتلا به اوتیسم و سندرم تورت نیز تیک را تجربه می‌کنند.
درمان تیک در کودکان بیش‌فعال
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی معمولاً در کودکان تشخیص داده می‌شود، اما معمولاً بیماری‌ای مادام‌العمر است. بااین‌حال، سندرم تورت می‌تواند در طول زمان ناپدید شود. این بدان معناست که برخی از کودکانی که هم بیش‌فعالی و هم تیک دارند ممکن است از تیک‌ها رهایی پیدا کنند. روش‌های درمانی مختلفی وجود دارند که به کاهش تیک کمک می‌کنند. این روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
رفتاردرمانی برای تیک‌ها
رفتاردرمانی درمانی است که به کودکان یاد می‌دهد تیک‌های خود را مدیریت و کاهش دهند. تغییر عادت مداخله‌ای است که به خوبی موردتوجه قرار گرفته است. این روش درمانی به کودکان می‌آموزد که به شناسایی تیک‌های خود بپردازند. سپس، برای کمک به ترک عادت، باید کاری متفاوت انجام دهند. به‌عنوان مثال، اگر تیک باعث شود کودک پوست خود را بکند، باید دست‌ها را روی باسن قرار دهد تا نتواند پوست را بکند.
مداخله رفتاری جامع تیک‌ها (CBIT) نیز مورد مطالعه قرار گرفته و مؤثر بوده است. درمانگران این مداخله رفتاری با بیماران کار کرده و مشخص می‌کنند چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن تیک‌ها می‌شود. سپس، آنها برای جلوگیری از ایجاد تیک، محیط را تغییر می‌دهند.
به‌عنوان مثال، ممکن است متوجه شوند که تیک‌ها اغلب زمانی اتفاق میفتند که کودک در محیطی پر سر و صدا و شلوغ است. در این حالت، می‌توانید از حضور در چنین محیط‌هایی اجتناب کرده یا هدفون‌های حذف نویز را امتحان می‌کنند.
درمان‌های پزشکی برای تیک‌ها
درمان‌های پزشکی مختلفی برای تیک‌ها در دسترس هستند، اما بسیاری از آنها عوارض جانبی قابل‌توجهی دارند و تصور نمی‌شود هیچ‌کدام درمان مناسبی باشند.
سازمان غذا و دارو (FDA) سه داروی زیر را برای درمان تیک تأیید کرده است:
- هالدول (هالوپریدول)
- اورپ (پیموزاید)
- ابیلیفای (آریپیپرازول)
بااین‌حال، پزشک ممکن است داروهای فشار خون زیر را برای درمان تیک تجویز کند:
- اینتونیو (گوانفاسین)
- کاتاپرس (کلونیدین)
این داروهای فشار خون ممکن است عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای اولیه داشته باشند.
در برخی از موارد مصرف داروهای محرک باعث ایجاد تیک در کودک بیش‌فعال می‌شود. در این صورت پزشک دارو را کاهش داده یا تغییر می‌دهد تا تیک‌ها را مدیریت کند.
استراتژی‌های خودمراقبتی برای مدیریت تیک‌ها
به‌طور کلی، تکنیک‌های خودمراقبتی و کاهش استرس ممکن است به مدیریت تیک کمک کنند.
مطالعات نشان می‌دهد کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBSR-tics) به‌طور مؤثر تیک‌ها را در سندرم تورت (TS) و اختلال تیک مزمن (CTD) درمان می‌کند.
راه‌های دیگر برای کمک به حمایت از کودکان مبتلا به تیک و بیش‌فعالی عبارت‌اند از:
- خواب با کیفیت
- داشتن رژیم غذایی ضدالتهابی
- درمان هر گونه مشکل عاطفی
- داشتن فعالیت بدنی کافی
- طب سوزنی یا طب فشاری
مطالعات نشان می‌دهند برخی از مکمل‌ها به کاهش تیک کمک می‌کنند. این مکمل‌ها شامل موارد زیر هستند:
- ال تیانین
- ویتامین B6
بااین‌حال، مطالعات بیشتری برای تأیید اثرات این مکمل‌ها موردنیاز هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرزند شما علائم بیش‌فعالی دارد باید برای ارزیابی کامل به پزشک متخصص مراجعه کنید. این علائم ممکن است شامل زیر باشند:
- فراموش کردن یا نادیده گرفتن جزئیات
- ناتوانی در دنبال کردن مکالمات
- قطع کردن حرف دیگران در حین صحبت کردن
- مستعد حواس‌پرتی بودن
- بیش‌ازحد صحبت کردن
- بی‌قراری یا چرخیدن
- گم کردن مکرر وسایل
کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی بیشتر درمعرض اختلالات تیک مانند سندرم تورت هستند. علائم اختلالات تیک می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پلک زدن مکرر
- پاک‌سازی مکرر گلو
- زمزمه بی‌اختیار
- تکرار کلمات یا عبارات
- شانه بالا انداختن
اگر فکر می‌کنید فرزند شما علائم اختلال تیک را نشان می‌دهد به پزشک متخصص مراجعه کنید. او به معاینه کودک شما می‌پردازد و درصورت وجود اختلال به شما اطلاع می‌دهد. در برخی از موارد نیز اختلال تیک تجربه‌ای موقتی در کودکی است که با افزایش سن فرزند شما برطرف می‌شود.
جمع‌بندی
یکی از مشکلاتی که همراه با اختلال بیش‌فعالی در کودکان مشاهده می‌شود، اختلالات تیک هستند. تیک‌ها حرکاتی ناگهانی هستند که کنترل آنها برای کودکان دشوار است و با علائم مختلفی بروز پیدا می‌کنند. روش‌های درمانی مختلف ازجمله رفتاردرمانی، دارودرمانی و خودمراقبتی به رفع تیک‌ها کمک می‌کنند. والدین باید برای درمان تیک در کودکان بیش‌فعال به پزشک مراجعه کرده و از راهنمایی‌های او استفاده کنند. بنابراین اگر فرزند بیش‌فعال شما از اختلالات تیک رنج می‌برد، با کارشناسان ما در کلینیک توانبخشی راه کمال تماس بگیرید و برای درمان فرزند خود اقدام کنید.
منابع:
مطالب مشابه
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها می‌شوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.
اگر والدینی هستید که با لجبازی کودکان بیش‌فعال سر و کار دارید، احتمالاً این رفتار آنها را بسیار طاقت‌فرسا می‌دانید؛ زیرا احساس می‌کنید دائماً با مسائل مربوط به مدیریت خشم فرزند خود درگیر هستید. لجبازی کودکان مقاومت آشکار آنها در برابر قوانین و دستورالعمل‌ها است.
ارتوپدی فنی کودکان از فناوری‌های مختلف برای بهبود کیفیت زندگی و حفظ استقلال کودک بهره می‌گیرند.ارتزها بریس‌هایی هستند که پس از آسیب، ضعف یا عملکرد نادرست به کودک کمک می کنند.
مشاوره کودکان بیش‌فعال ازطریق رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ... به بهبود رفتارهای تکانشی کودکان کمک می‌کند. بیش‌فعالی اختلالی است که به سه نوع بی‌توجهی، بیش‌فعالی/ تکانشی و نوع ترکیبی دسته‌بندی می‌شود.
آریپیپرازول می‌تواند برای کودکان بیش‌فعال مفید باشد و به مدیریت چالش‌های خاصی که ممکن است با آنها مواجه شوند، می‌پردازد. مصرف این دارو به‌شکل قابل توجهی باعث بهبود علائم بیش‌فعالی و کاهش سطح پرولاکتین در کودکان می‌شود.
فلوکستین داروی ضدافسردگی رایجی است که دهه‌ها مورداستفاده قرار گرفته است. این دارو اغلب برای افراد مبتلا به افسردگی، اضطراب و سایر بیماری‌های سلامت روان تجویز می‌شود. بااین‌حال، فلوکستین را برای درمان بیش‌فعالی نیز تجویز می‌کنند.
ریسپریدون دارو‌یی است که برای اختلال کمبود توجه یا بیش‌فعالی استفاده می‌شود، ریسپریدون باعث بهبود قابل توجه رفتارهای پرخاشگرانه و سایر رفتارهای مخرب جدی کودکان بیش‌فعال می‌شود.
تمرکز کردن برای کودکان بیش‌فعال سخت است اما خبر خوب این است که راهکار‌هایی وجود دارند که به بهبود مهارت‌های تمرکز در کودکان کمک می‌کنند. مثلا برای کمک به افزایش تمرکز فرزندتان، توجه او را جلب و حفظ کنید.
در فلج مغزی توانایی کودک برای راه رفتن به شدت و محل آسیب بستگی دارد. بنابراین در فلج مغزی خفیف، کودک قادر به راه رفتن و تحرک است ولی در فلج مغزی شدید راه رفتن و تحرک بدون کمک دیگران امکان‌پذیر نیستند.