بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی‌رشدی دوران کودکی است. معمولاً این بیماری برای اولین بار در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. بیش‌فعالی یکی از مشکلاتی است که به‌شدت کودک را در محیط مدرسه و محیط‌های اجتماعی تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین توجه به درمان آن بسیار اهمیت دارد. در ادامه به توضیح بیش‌فعالی، علائم، علل، روش‌های درمانی و ... پرداخته شده است. بنابراین اگر فرزند شما مبتلا به بیش‌فعالی است، این مطلب را از دست ندهید.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در کودکان چیست؟
اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی در کودکان (ADHD) اختلال در رشد مغز است که بر توانایی تمرکز و خودکنترلی کودکان تأثیر می‌گذارد.
علائم ADHD در کودکان
علائم بیش‌فعالی در کودکان مختلف متفاوت هستند. اما در بیشتر کودکان ترکیبی از این علائم مشاهده می‌شوند:
- بی‌توجهی: کودک در توجه کردن مشکل دارد یا به‌راحتی حواسش پرت می‌شود.
- تکانشگری: کودک بدون فکر کردن رفتار می‌کند، مثلاً حرف دیگران را قطع می‌کند.
- بیش‌فعالی: کودک دائماً در حال حرکت و فعالیت است یا بیش‌ازحد صحبت می‌کند.
ممکن است قبل از اینکه متوجه بی‌توجهی یا تکانشگری بشوید، متوجه علائمی مانند وول‌خوردن بیش‌ازحد کودک، بی‌قراری و سایر نشانه‌های بیش‌فعالی شوید.
علائم بیش‌فعالی شامل موارد زیر می‌باشند:
- انرژی زیاد: کودک بیش‌فعال انرژی بی‌حدوحصری دارد.
- تحرک زیاد: کودک بیش‌فعال در مدرسه، سر میز شام و هنگام کتاب خواندن دائم از روی صندلی خود بلند می‌شود.
- بی‌قراری: کودک بیش‌فعال دائماً در حال حرکت، ضربه زدن، بازی، نقاشی، جویدن، یا پریدن است.
- مشکل در مدرسه: کودک بیش‌فعال در حین صحبت معلم، حرف می‌زند، در کلاس راه می‌رود و حواس بچه‌های دیگر را پرت می‌کند.
- برخورد با بچه‌های دیگر: کودک بیش‌فعال دائم در فضای کلاس یا زمین بازی با بچه‌های دیگر برخورد می‌کند.
- بی‌نظمی: کودک بیش‌فعال وسایلش را مرتب نمی‌کند و وقتی از اتاق خارج می‌شود، اسباب‌بازی‌هایش را وسط اتاق رها می‌کند.
حتما بخوانید: تشخیص بیش‌فعالی در کودکان
انواع بیش‌فعالی کودکان
علائم کودک تا حد زیادی تعیین می‌کنند که کدام یک از سه نوع اصلی بیش‌فعالی را دارد:
- بیش‌فعالی-تکانشی: کودکان هم رفتار بیش‌فعال و هم رفتار تکانشی از خود نشان می‌دهند.
- بی‌توجه: قبلاً به این اختلال نقص توجه (ADD) می‌گفتند. کودکانی که این علائم را دارند در توجه کردن مشکل دارند. ممکن است علائم آنها را به سرعت نوع اول متوجه نشوید.
- نوع ترکیبی (بی‌توجه و بیش‌فعالی-تکانشی): کودکان مبتلا به این نوع بیش‌فعالی، علائم متعددی از دو نوع اول دارند. این نوع بیش‌فعالی شایع‌ترین شکل بیش‌فعالی در کودکان است.
علل اختلال کم توجهی/بیش‌فعالی در کودکان
بیش‌فعالی به‌خودی‌خود یک اختلال نیست. در برخی موارد، بیش‌فعالی صرفاً انرژی اضافی است که باید به‌طور مناسب‌تری هدایت شود.
در موارد دیگر، بیش‌فعالی می‌تواند نشانه یک اختلال روانی یا جسمی باشد:
- بیش‌فعالی در کودکان معمولاً ناشی از عوامل ژنتیکی، رشد غیرطبیعی مغز، یا آسیب‌های مغزی است که قبل، حین یا بعد از تولد رخ می‌دهند.
- افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است به‌دلیل رفتارهای خودتحریکی که شامل تکان خوردن بیش‌ازحد یا قدم زدن می‌باشند، بیش‌فعال به نظر برسند.
- اختلالات مغز و سیستم عصبی مرکزی می‌توانند منجر به بیش‌فعالی شوند.
- در برخی از بیماری‌های روانی مانند اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی، بیش‌فعالی به‌عنوان یکی از علائم بیماری در نظر گرفته می‌شود.
- اختلالات خلقی مانند افسردگی یا اضطراب می‌توانند منجر به رفتارهای بیش‌فعالی شوند.
- مصرف برخی داروها یا مواد مخدر مانند کوکائین و مت آمفتامین، می‌تواند منجر به تحریک بیش‌ازحد تالاموس (بخشی از مغز) و درنتیجه بیش‌فعالی شود.
- برخی از داروهای تجویزشده می‌توانند باعث بیش‌فعالی در افراد خاص شوند.
- برخی از بیماری‌های جسمی مانند پرکاری تیروئید می‌توانند منجر به بیش‌فعالی شوند.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است در موارد زیر تفاوت‌هایی داشته باشند:
- مناطقی از مغز که مهارت‌های اجتماعی، توجه و حرکت را کنترل می‌کنند.
- مواد شیمیایی که ارتباطات را در مغز کنترل می‌کنند.
همچنین مغز کودکان مبتلا به بیش‌فعالی دیرتر از مغز کودکان سالم بالغ می‌شود.
مطالعات هیچ مدرکی مبنی بر اینکه بیش‌فعالی کودکان به موارد زیر مرتبط باشد پیدا نکرده‌اند:
- قند
- واکسن‌ها
- فرزندپروری ضعیف
- تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی
تشخیص بیش‌فعالی در کودکان
تست ساده‌ای برای تشخیص بیش‌فعالی در کودکان وجود ندارد. پزشک یا متخصص بر اساس معاینه فیزیکی، سابقه پزشکی و علائم کودک، بیش‌فعالی را تشخیص می‌دهد.
اگر فرزند شما تمام شرایط زیر را داشته باشد ممکن است به بیش‌فعالی مبتلا باشد:
- حداقل شش علامت بیش‌فعالی مانند بی‌قراری زیاد یا پرت شدن حواس را داشته باشد.
- علائم به مدت 6 ماه یا بیشتر طول بکشند.
- علائم در بیش از یک موقعیت، مانند خانه، مدرسه و محیط‌های اجتماعی، مشکلاتی برای کودک ایجاد کنند.
- علائم قبل از 12 سالگی شروع شوند.
درمان ADHD کودکان
مطالعات نشان می‌دهند که درمان طولانی‌مدت با ترکیبی از رفتاردرمانی و داروها بهتر از درمان با دارو می‌باشند.
برای کودکان زیر 6 سال، رفتاردرمانی توصیه می‌شود و با افزایش سن، پزشک ممکن است دارو هم تجویز کند.
مطالعه بیشتر: درمان بیش‌فعالی در کودکان
رفتاردرمانی برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی
درمانگر یا مشاور می‌تواند تکنیک‌هایی به کودکان آموزش دهد تا به آنها کمک کند رفتارهای خود را بهتر مدیریت کنند. همچنین می‌توانند مهارت‌هایی را به والدین آموزش دهند تا به آنها در مدیریت رفتار فرزندان‌شان کمک کنند. این مهارت‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- توضیح انتظارات آنها از کودک
- تشویق کودک
- تشویق کودک برای رفتارهای خوب و عدم تشویق رفتارهای منفی
کودکانی که به مدرسه می‌روند نیز برای مدیریت موارد زیر تحت درمان قرار می‌گیرند:
- مدیریت زمان
- برنامه‌ریزی
- نظم
درمان دارویی بیش‌فعالی در کودکان
دسته‌ای از داروها به نام محرک‌های روانی (یا گاهی‌اوقات فقط محرک‌ها) درمانی مؤثر برای بسیاری از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی هستند. این داروها به تمرکز فکری کودکان کمک می‌کنند و مانع از حواس‌پرتی می‌شوند. برخی از داروهای غیرمحرک نیز به روش‌های مشابهی برای درمان بیش‌فعالی کودکان عمل می‌کنند. برخی از داروهای محرک عبارت‌اند از:
- آمفتامین‌ها، مانند دکستروآمفتامین (دکسدرین)، دکستروآمفتامین-آمفتامین (آدرال، مایدایس) و لیزدگزامفتامین (ویاس)
- متیل فنیدات‌ها، مانند متیل فنیدات (کنسرتا، دیترانا، ریتالین) و دکس متیل فنیدات (فوکالین)
داروهای بیش‌فعالی کودکان با شکل‌های کوتاه‌اثر (با رهایش فوری)، طولانی‌اثر و میان‌اثر (بین کوتاه و طولانی) در دسترس هستند.
داروهای بیش‌فعالی گاهی‌اوقات عوارض جانبی مانند سردرد یا کاهش اشتها دارند. اما معمولاً عوارض جانبی خفیف هستند و طولانی نیستند.
درمان‌های جایگزین
هیچ درمان جایگزینی برای کمک به تسکین علائم بیش‌فعالی وجود ندارد. اما روش‌های زیر به بهبود کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک می‌کنند:
- یوگا: یوگا به کودک کمک می‌کند تا آرام شود و نظم و انضباط را بیاموزد. برخی از باشگاه‌ها کلاس‌های مخصوص کودکان برگزار می‌کنند.
- مدیتیشن: مدیتیشن به کودک کمک می‌کند احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
- آموزش نوروفیدبک: در این نوع آموزش، زمانی که کودک بر روی کار خاصی تمرکز کرده است، پزشک با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) فعالیت مغز او را اسکن می‌کند. پزشک از بازخورد دستگاه استفاده می‌کند تا به کودک نشان دهد چه زمانی تمرکز خود را از دست داده است.
عوارض بیش‌فعالی در کودکان
بیش‌فعالی بدون درمان می‌تواند منجر به عوارض مادام‌العمر شود. این عوارض عبارت‌اند از:
- اختلال مصرف مواد
- مشکل در یافتن و حفظ شغل
- اختلالات اشتها
- سایر بیماری‌های روانی مانند افسردگی یا اضطراب
- روابط ناپایدار
- عملکرد تحصیلی ضعیف
- رفتارهای مخاطره‌آمیز که می‌توانند منجر به تصادفات اتومبیل یا مشکلات قانونی شوند
- مشکلات خواب
نکاتی برای کمک به کودکان بیش‌فعال
رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و تقویت کودکان امری مهم است. اما این موارد در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی مهم‌تر است:
رژیم غذایی کودکان مبتلا به بیش‌فعالی
شواهد علمی کمی وجود دارند که نشان دهند رژیم غذایی خاص می‌تواند به بهبود بیش‌فعالی در کودکان کمک کند. اما همان‌طور که می‌دانیم رژیم غذایی سالم و متعادل به عملکرد خوب بدن و مغز کودک کمک می‌کند. ازآنجایی‌که داروهای بیش‌فعالی می‌توانند اشتها را کاهش دهند، کودکانی که این داروها را مصرف می‌کنند برای غذا خوردن مشکل بیشتری دارند.
مصرف ویتامین‌ها یا مواد معدنی به کاهش علائم کودکانی که از کمبود این مواد مغذی رنج می‌برند، کمک می‌کنند اما باعث بهبود بیش‌فعالی نمی‌شوند. بنابراین درخصوص مکمل‌های غذایی با پزشک کودک صحبت کنید.
مدیریت بیش‌فعالی در کودکان
گروه‌های حمایتی و آموزش مهارت‌ها به والدین می‌توانند به آنها کمک کنند تا درمورد بیش‌فعالی و نحوه تربیت فرزند مبتلا به این بیماری اطلاعات بیشتری کسب کنند.
در ادامه چند نکته برای کمک به والدینِ کودکان بیش‌فعال ذکر شده‌اند:
- مطمئن شوید کودک شما به اندازه سن خود می‌خوابد.
- مراقب علائمی باشید که نشان می‌دهند فرزندتان ممکن است تحت استرس یا تحریک بیش‌ازحد باشد.
- برای رفتارهای خوب به کودک پاداش بدهید یا او را تحسین کنید. درمورد رفتارهای غیرقابل قبول مرزهای مشخصی تعیین کنید.
- زمان بازی کودک را مشخص کنید تا به او خودکنترلی را بیاموزید.
- با معلم فرزندتان و مسئولان مدرسه درمورد بیش‌فعالی کودک‌تان صحبت کنید.
- ورزش منظم (30-60 دقیقه در روز) به بسیاری از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک می‌کند تا برخی از علائم خود را مدیریت کنند.
- اگر فرزند شما بالغ است و انگیزه کافی برای کار با مربی بیش‌فعالی دارد، به او مراجعه کنید. متخصصان بیش‌فعالی می‌توانند به او کمک کنند تا مهارت‌های عملی را بیاموزد و در جهت اهداف خود قدم بردارد.
سلامت روانی کودکان مبتلا به بیش‌فعالی
بیش‌فعالی کودکان به معنی مشکلات روانی نیست. اما کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری‌های روانی هستند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات شخصیتی مانند اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
برخی از اختلالات سلامت روان ممکن است با اثرات بیش‌فعالی مرتبط باشند. به‌عنوان مثال، مشکلات در مدرسه می‌توانند باعث افسردگی شوند. در این موارد، درمان بیش‌فعالی برای حل مشکل کافی است. اما اگر فرزند شما اختلال سلامت روان همراه با بیش‌فعالی داشته باشد، برای هر دو بیماری نیاز به درمان دارد.
بیماری‌هایی که ممکن است با ADHD اشتباه گرفته شوند
بیماری‌هایی که علائم مشابه با بیش‌فعالی دارند عبارت‌اند از:
- اختلال دوقطبی
- اوتیسم
- سطح قند خون پایین
- اختلال پردازش حسی
- اختلالات خواب
- مشکلات شنوایی
- رفتارهای بچگانه کودک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما علائم بیش‌فعالی را نشان می‌دهد، به پزشک اطفال یا پزشک خانواده مراجعه کنید. پزشک در ابتدا به ارزیابی علائم کودک می‌پردازد و پس از بررسی سایر علل احتمالی، شما را به متخصص کودکان رشدی-رفتاری، روانشناس، روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب اطفال ارجاع می‌دهد.
پزشک چه اقداماتی را برای درمان بیش‌فعالی کودکان انجام می‌دهد؟
بهتر است برای ارزیابی و درمان بیش فعالی ابتدا به پزشک خانواده یا متخصص اطفال مراجعه کنید. پزشک در صورت لزوم شما را به متخصص‌های دیگر ارجاع می‌دهد. همچنین هماهنگی‌های لازم با مشاوران مدرسه و روانشناسان را انجام می‌دهند تا برنامه رفتاری و آموزشی کودک شما را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که به بهترین نحو با او رفتار شود. پزشک همچنین سایر بیماری‌ها مانند اضطراب، افسردگی، اختلال نافرمانی مقابله‌ای (نوعی اختلال رفتاری در کودکان که خشونت، نافرمانی، لجبازی و خشم را در مقابل کسانی که در موضع قدرت قرار دارند، نشان می‌دهند)، ناتوانی‌های یادگیری، اختلال سلوک (وجود الگویی تکراری و مداوم از رفتاری که در آن حقوق اساسی دیگران یا مقررات زیر پا گذاشته می‌شوند) و غیره را نیز بررسی می‌کند.
هزینه‌های درمان کودکان بیش‌فعال
اگر کودک شما مبتلا به بیش‌فعالی باشد، ممکن است هزینه‌های اضافی خاصی داشته باشد. برخی از این هزینه‌ها عبارت‌اند از:
- مراجعه به پزشکان و متخصصان مختلف
- داروها
- آموزش‌های مختلف
- تدریس خصوصی
- هزینه‌های ناشی از حوادث یا جراحات
مطالعه بیشتر: بیش‌فعالی در نوجوانان چگونه است
خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای کودکان بیش‌فعال
گروه توانبخشی راه کمال با کادری حرفه‌ای و متخصص درزمینه گفتاردرمانی و کاردرمانی کودکان فعالیت دارد. یکی از خدمات این مرکز رسیدگی به کودکان بیش‌فعال و درمان آنها می‌باشد. گروه توانبخشی راه کمال با ارائه خدمات توانبخشی در بالاترین سطح کیفیت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن بهترین نتایج را به دست می‌آورد. بنابراین در صورتی که کودک شما مبتلا به بیش‌فعالی است به ما مراجعه کنید و از خدمات ما بهره‌مند شوید.
منابع
مطالب مشابه
همان‌طور که کودکان بزرگتر می‌شوند، علائم اوتیسم متنوع‌تر می‌شوند. علائم و نشانه‌های هشداردهنده زیادی وجود دارند، اما آنها معمولاً حول محور اختلالات مهارت‌های اجتماعی، مشکلات گفتاری و زبانی، مشکلات ارتباط غیرکلامی و رفتار انعطاف نا‌پذیری می‌چرخند.
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً ازنظر حسی به محرک‌های محیطی حساس هستند و سیستم حسی آنها به‌شکلی غیرعادی به پردازش اطلاعات می‌پردازد. این افراد به‌راحتی نسبت به محرک‌ها حساسیت نشان می‌دهند.
اختلال نوشتن یا دیسگرافیا نوعی ناتوانی در یادگیری است که بر توانایی نوشتن تأثیر می‌گذارد. نوشتن یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های اساسی است که پیش‌نیاز موفقیت‌های تحصیلی بوده و در زندگی روزمره افراد کاربرد بسیار زیادی دارد.
اختلال سلوک نوعی اختلال رفتاری محسوب می‌شود که قبل از سن 10 سالگی بروز پیدا می‌کند. درمقابل، اختلال بیش‌فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان و نوجوانان است که منجر به ناتوانی در کنترل رفتار می‌شود.
اختلال پردازش حسی (SPD) کودکان بیش فعال درصورت درک بیش‌ازحد حواس مختلف ازجمله لامسه یا شنوایی ایجاد شده که منجر به دشوار شدن عملکرد برای بیمار، احساس اضطراب یا حتی وحشت می‌شود.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیشتر درمعرض خطر مشکلاتی هستند که بر عملکرد آنها در تحصیل و مدرسه تأثیر منفی می‌گذارند.آنها در ریاضی و مهارت خواندن توانایی کمتری دارند و اختلال می تواند بر میانگین نمرات دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان بیش‌فعال مکرر و شدید هستند. درک و مدیریت این خشم و پرخاشگری کلید کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی و سایر درمان‌ها به کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند.
پر حرفی و صحبت کردن بیش‌ازحد یکی از علائم رایج برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که اغلب در مهار و کنترل پاسخ‌های خود مشکل دارند.
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها می‌شوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.
اگر والدینی هستید که با لجبازی کودکان بیش‌فعال سر و کار دارید، احتمالاً این رفتار آنها را بسیار طاقت‌فرسا می‌دانید؛ زیرا احساس می‌کنید دائماً با مسائل مربوط به مدیریت خشم فرزند خود درگیر هستید. لجبازی کودکان مقاومت آشکار آنها در برابر قوانین و دستورالعمل‌ها است.
ارتوپدی فنی کودکان از فناوری‌های مختلف برای بهبود کیفیت زندگی و حفظ استقلال کودک بهره می‌گیرند.ارتزها بریس‌هایی هستند که پس از آسیب، ضعف یا عملکرد نادرست به کودک کمک می کنند.
مشاوره کودکان بیش‌فعال ازطریق رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ... به بهبود رفتارهای تکانشی کودکان کمک می‌کند. بیش‌فعالی اختلالی است که به سه نوع بی‌توجهی، بیش‌فعالی/ تکانشی و نوع ترکیبی دسته‌بندی می‌شود.
آریپیپرازول می‌تواند برای کودکان بیش‌فعال مفید باشد و به مدیریت چالش‌های خاصی که ممکن است با آنها مواجه شوند، می‌پردازد. مصرف این دارو به‌شکل قابل توجهی باعث بهبود علائم بیش‌فعالی و کاهش سطح پرولاکتین در کودکان می‌شود.