مشکلات و بیماریهای رایج همزمان با بیش فعالی

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات عصبی-رفتاری است که معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با علائمی مانند بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری مشخص می‌شود. افراد مبتلا به بیش فعالی معمولاً با چالش‌های دیگری نیز مواجه هستند که به‌عنوان بیماری‌های همراه شناخته می‌شوند. این بیماری‌ها می‌توانند شامل مشکلات رفتاری، اختلالات یادگیری، اضطراب، افسردگی و ... باشند. وجود این بیماری‌های همراه، تشخیص و درمان بیش فعالی را پیچیده‌تر می‌کند و نیاز به رویکرد درمانی جامع‌تری دارد تا به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. در ادامه رایج‌ترین بیماری‌های همراه با بیش فعالی را توضیح می‌دهیم:

مشکلات رفتاری

کودکان گاهی‌اوقات در ّرخورد با بزرگسالان عصبانی می‌شوند، سرکشی می‌کنند یا وقتی ناراحت هستند واکنش پرخاشگرانه نشان می‌دهند. وقتی این رفتارها در طول زمان تداوم داشته باشند یا شدت پیدا کنند، می‌توانند به یک اختلال رفتاری تبدیل شوند. کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از سایر کودکان به اختلالات رفتاری مانند اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا اختلال سلوک مبتلا می‌شوند.

اختلال نافرمانی مقابله‌ای

هنگامی که کودکان به‌طور مداوم طوری رفتار می‌کنند که باعث ایجاد مشکلات جدی در خانه، مدرسه یا با همسالان می‌شود، ممکن است مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) شده باشند. این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که همراه با بیش فعالی رخ می‌دهد. اختلال نافرمانی مقابله‌ای معمولاً قبل از 8 سالگی شروع می‌شود اما می‌تواند در نوجوانان نیز رخ دهد. کودکان مبتلا به این ناهنجاری ممکن است در اطراف افرادی که به خوبی می‌شناسند، مانند اعضای خانواده، مخالفت یا سرکشی کنند.

نمونه‌هایی از رفتارهای اختلال نافرمانی مقابله‌ای عبارت‌اند از:

• از دست دادن کنترل عصبی
• مشاجره با بزرگسالان یا امتناع از پیروی از قوانین یا درخواست‌های بزرگسالان
• عصبانی شدن، رنجش یا تمایل به صدمه زدن به کسی که احساس می‌کند به او صدمه زده‌اند یا مشکلاتی برای او ایجاد کرده‌اند.
• آزار عمدی دیگران (به راحتی از دیگران عصبانی می‌شوند)
• سرزنش دیگران به خاطر اشتباهات یا رفتار نادرست خود

اختلال سلوک

اختلال سلوک (CD) زمانی تشخیص داده می‌شود که کودکان الگوی رفتاری پرخاشگری نسبت به دیگران و نقض جدی قوانین و هنجارهای اجتماعی در خانه، مدرسه و با همسالان از خود نشان می‌دهند. این رفتارها می‌توانند منجر به نقض قانون و زندانی شدن شوند. ابتلا به بیش فعالی باعث می‌شود احتمال ابتلا به اختلال سلوک در کودک افزایش یابد. کودکان مبتلا به این اختلال بیشتر از سایر کودکان آسیب می‌بینند و با همسالان خود مشکل دارند.

نمونه‌هایی از رفتارهای کودکان مبتلا به اختلال سلوک عبارت‌اند از:

• زیر پا گذاشتن قوانین جدی، مانند فرار کردن از مدرسه، بیرون ماندن از خانه در طول شب
• پرخاشگری به گونه‌ای که باعث آسیب شود، مانند قلدری، دعوا یا ظلم به حیوانات
• دروغ گفتن و دزدی یا آسیب رساندن به اموال دیگران

درمان اختلالات رفتاری مخرب

شروع زودهنگام درمان مهم است. درمان در صورتی مؤثرتر است که با نیازهای کودک و خانواده مطابقت داشته باشد. اولین قدم برای درمان، ارزیابی جامع توسط یک متخصص سلامت روان است. برخی از نشانه‌های مشکلات رفتاری، مانند رعایت نکردن قوانین از نشانه‌های بیش فعالی نیز هستند. بنابراین ارزیابی دقیق برای بررسی اینکه آیا کودک هر دو بیماری را دارد یا خیر، مهم است. برای کودکان کوچک‌تر، درمان با قوی‌ترین شواهد، آموزش رفتاری والدین است، جایی که یک درمانگر به والدین کمک می‌کند تا راه‌های مؤثری برای تقویت رابطه والد-کودک و پاسخ به رفتار کودک بیاموزند. برای کودکان و نوجوانان در سن مدرسه، یک درمان مؤثر، آموزش ترکیبی و درمانی است که شامل کودک، خانواده و مدرسه می‌شود. گاهی‌اوقات دارو بخشی از درمان است.

اختلالات یادگیری

بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) همچنین با اختلالات یادگیری (LD) مواجه هستند. این مشکلات علاوه بر بروز علائم بیش فعالی مانند ناتوانی در تمرکز، ماندن بر روی یک وظیفه یا سازماندهی کارها، می‌تواند مانع موفقیت تحصیلی کودکان شود. اختلالات یادگیری به معنای داشتن مشکل مشخص در یک یا چند زمینه یادگیری است؛ حتی زمانی که هوش کلی کودک تحت تأثیر قرار نگرفته باشد. این اختلالات شامل موارد زیر هستند:

• نارساخوانی. مشکل در خواندن.
• اختلال محاسباتی. مشکل در درک و انجام ریاضیات.
• دیسگرافیا. مشکل در نوشتن.

ترکیب بیش فعالی و اختلالات یادگیری می‌تواند موفقیت تحصیلی کودک را به‌ویژه دشوار کند. تشخیص صحیح هر یک از این مشکلات، بخش مهمی از فرآیند دریافت کمک‌های مناسب و مؤثر برای بهبود عملکرد تحصیلی کودک است.

درمان اختلالات یادگیری

برخی از کودکان دارای اختلالات یادگیری هستند که فرایند مطالعه و یادگیری را برای آن‌ها دشوار می‌کند. کودکان مبتلا به این اختلالات معمولاً به کمک و آموزش‌های تخصصی نیاز دارند. وجود یک اختلال یادگیری می‌تواند کودک را برای دریافت خدمات آموزشی ویژه در مدرسه واجد شرایط کند. از آنجا که کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) نیز اغلب با مشکلات تحصیلی مواجه هستند، اولین گام در این زمینه انجام ارزیابی دقیق است تا مشخص شود آیا مشکلات یادگیری ناشی از اختلالات یادگیری است یا خیر. مدارس معمولاً تست‌هایی را انجام می‌دهند تا نیاز به مداخله‌های آموزشی را تشخیص دهند. همکاری میان والدین، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و مدارس برای یافتن راهکارها و درمان‌های مناسب، بخش مهمی از فرایند بهبود عملکرد آموزشی کودک است.

اضطراب

بسیاری از کودکان ترس و نگرانی دارند. بااین‌حال، هنگامی که کودک ترس‌ها و نگرانی‌های زیادی را تجربه می‌کند که در مدرسه، خانه یا فعالیت‌های بازی اختلال ایجاد می‌کنند، مبتلا به اختلال اضطراب شده است. احتمال ابتلا به اختلال اضطراب در کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از آن‌هایی است که فاقد این بیماری هستند.

نمونه‌هایی از رفتارهایی که اغلب در هنگام اضطراب کودکان دیده می‌شود شامل موارد زیر هستند:

• اضطراب جدایی. ترس شدید در زمانی که از خانواده دور هستند
• اضطراب اجتماعی. ترس شدید از مدرسه و مکان‌هایی که ممکن است با دیگران ملاقات کنند
• اضطراب عمومی. بسیار نگران آینده و اتفاقات بدی هستند که برای آن‌ها رخ خواهد داد

درمان اضطراب کودکان، یک فرایند است و یافتن رویکرد درمانی مناسب برای کودک ممکن است زمان‌بر باشد.

افسردگی

گاهی‌اوقات غمگین بودن یا احساس ناامیدی بخشی از زندگی هر کودکی است. هنگامی که کودکان احساس غم و ناامیدی مداوم می‌کنند، مشکلاتی برای آن‌ها ایجاد می‌شود. کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از کودکان بدون این اختلال به افسردگی دوران کودکی مبتلا می‌شوند. زمانی که کودک نمی‌تواند علائم بیش فعالی خود را کنترل کند و این علائم در عملکرد او در مدرسه یا کنار آمدن با خانواده و دوستان اختلال ایجاد می‌کند، بیشتر احساس ناامیدی و غمگینی می‌کند.

نمونه‌هایی از رفتارهای کودکان افسرده عبارت‌اند از:

• احساس غمگینی یا ناامیدی
• عدم تمایل به انجام کارهای سرگرم‌کننده
• ناتوانی در تمرکز
• احساس بی‌ارزشی یا بی‌فایده بودن

کودکان مبتلا به بیش فعالی معمولاً به سختی روی چیزهایی تمرکز می‌کنند که برایشان جالب نیست. افسردگی می‌تواند تمرکز روی چیزهایی را که معمولاً سرگرم‌کننده هستند دشوار کند. تغییر در عادات غذایی و خوابیدن نیز می‌تواند نشانه افسردگی باشد. برای کودکان مبتلا به بیش فعالی که دارو مصرف می‌کنند، تغییرات در خوردن و خواب نیز می‌تواند از عوارض جانبی دارو باشد تا علائم افسردگی.

افسردگی شدید می‌تواند منجر به افکار خودکشی شود.

درمان اضطراب و افسردگی

اولین قدم برای درمان، صحبت با یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی برای ارزیابی است. برخی از نشانه‌های افسردگی، مانند مشکل در تمرکز از نشانه‌های بیش‌ فعالی نیز هستند. بنابراین ارزیابی دقیق برای بررسی اینکه آیا کودک هر دو بیماری را دارد یا خیر، مهم است.

درمان اولیه مهم است و می‌تواند شامل کودک‌درمانی، خانواده‌درمانی یا ترکیبی از هر دو باشد. یک متخصص سلامت روان می‌تواند یک برنامه درمانی ارائه کند که برای کودک و خانواده بهترین درمان باشد.

درمان شناختی‌رفتاری یکی از روش‌های درمانی است که برای درمان اضطراب یا افسردگی به‌ویژه در کودکان بزرگ‌تر استفاده می‌شود. این درمان به کودک کمک می‌کند افکار منفی را به افکاری مثبت‌تر و مؤثرتر تبدیل کند.

مشاوره با یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند به تعیین اینکه آیا دارو نیز باید بخشی از درمان باشد یا خیر کمک کند.

روابط دشوار با همسالان

بیش فعالی می‌تواند برقراری روابط با همسالان یا دوستی‌ها را دشوار کند. داشتن دوستان برای رفاه کودکان مهم است و تأثیر قابل توجهی بر رشد بلندمدت آن‌ها می‌گذارد.

اگرچه برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی هیچ مشکلی در کنار آمدن با کودکان دیگر ندارند، برخی دیگر در روابط خود با همسالان خود مشکل دارند. برای مثال، ممکن است دوستان صمیمی نداشته باشند، یا حتی ممکن است توسط سایر کودکان طرد شوند. کودکانی که در دوستیابی مشکل دارند نیز ممکن است در نوجوانی بیشتر در معرض اضطراب، اختلالات رفتاری و خلقی، سوء مصرف مواد یا بزهکاری قرار بگیرند.

بیش فعالی چگونه روابط با همسالان را مشکل می‌کند؟

اینکه بیش فعالی دقیقاً چگونه منجر به مشکلات اجتماعی می‌شود به‌طور کامل مشخص نشده است. کودکانی که بی‌توجه هستند، گاهی از نظر همسالان خود خجالتی یا گوشه‌گیر به نظر می‌رسند. کودکانی که علائم تکانشگری/بیش فعالی دارند ممکن است توسط همسالان خود طرد شوند؛ زیرا این کودکان مداخله‌گر هستند، ممکن است منتظر نوبت خود نباشند یا ممکن است پرخاشگرانه رفتار کنند. علاوه بر این، کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز بیشتر از کودکان بدون بیش فعالی به ناهنجاری‌های دیگری مبتلا می‌شوند که در کنار آمدن با دیگران اختلال ایجاد می‌کنند.

داشتن بیش فعالی به این معنا نیست که کودک دوستی نخواهد داشت

همه افراد مبتلا به بیش فعالی در کنار آمدن با دیگران مشکل ندارند. برای آن دسته از کودکانی که مشکل دارند، کارهای زیادی می‌توان انجام داد تا به آن‌ها در روابطشان کمک کرد. هر چه زودتر مشکلات کودک با همسالان تشخیص داده شود، مداخله موفق‌تر خواهد بود. اگرچه محققان پاسخ‌های قطعی در مورد اینکه چه چیزی برای کودکان مبتلا به بیش فعالی بهتر است ندارند، برخی از مواردی که والدین ممکن است برای کمک به فرزندشان در ایجاد و تقویت روابط با همسالان در نظر بگیرند عبارت‌اند از:

• به نحوه برخورد کودکان با همسالان توجه کنید. این روابط می‌توانند به اندازه نمرات کودکان در موفقیت تحصیلی مهم باشند.
• به‌طور مرتب با افرادی که نقش‌های مهمی در زندگی فرزندتان دارند صحبت کنید (مانند معلمان، مشاوران مدرسه یا ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی). در مورد رشد اجتماعی فرزندتان در محیط‌های جامعه و مدرسه به روز باشید.
• کودک خود را در فعالیت‌‌های گروهی با کودکان دیگر شرکت دهید. با سایر والدین، مربیان ورزشی و سایر بزرگسالان درگیر در مورد هر گونه پیشرفت یا مشکلی که ممکن است برای فرزندتان ایجاد شود صحبت کنید.
• برنامه‌های همسالان می‌تواند به‌ویژه برای کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان مفید باشد. آموزش مهارت‌های اجتماعی به تنهایی مؤثر نیست، اما برنامه‌های همسالان که در آن کودکان با دیگران کنار آمدن را تمرین می‌کنند می‌تواند مفید باشد.

خطر صدمات

کودکان و نوجوانان مبتلا به بیش‌ فعالی احتمالاً بیشتر و شدیدتر از همسالان بدون بیش فعالی آسیب می‌بینند. تحقیقات نشان می‌دهند کودکان مبتلا به بیش فعالی به‌طور قابل توجهی بیشتر احتمال دارد دچار مشکلات زیر شوند:

• در حین راه رفتن یا دوچرخه‌سواری مجروح شوند
• دچار آسیب به سر شوند
• به بیش از یک قسمت از بدنشان آسیب برسانند
• به دلیل مسمومیت غیرعمد در بیمارستان بستری شوند
• در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند یا آسیبی را تجربه کنند که منجر به ناتوانی شود

تحقیقات بیشتری برای درک اینکه چرا کودکان مبتلا به بیش فعالی آسیب می‌بینند موردنیاز هستند، اما این احتمال وجود دارد که بی‌توجهی و تکانشی بودن کودکان را در معرض خطر قرار دهند. به‌عنوان مثال، یک کودک خردسال مبتلا به بیش فعالی ممکن است هنگام دوچرخه‌سواری یا عبور از خیابان مراقب ترافیک روبرو نباشد یا بدون فکر کردن به عواقب احتمالی، کار خطرناکی انجام دهد.

راه‌های زیادی برای محافظت از کودکان در برابر آسیب و ایمن نگه داشتن آن‌ها وجود دارند. والدین و سایر بزرگسالان می‌توانند این اقدامات را برای محافظت از کودکان مبتلا به بیش فعالی انجام دهند:

• همیشه از کودک خود بخواهید هنگام دوچرخه‌سواری، اسکیت برد، اسکوتر یا اسکیت از کلاه ایمنی استفاده کند. هر چند وقت یک‌بار به کودکان یادآوری کنید که مراقب اتومبیل‌ها باشند و به آن‌ها یاد دهید که چگونه در ترافیک ایمن بمانند.
• هنگامی که کودکان در مکان‌هایی هستند که احتمال آسیب‌دیدگی بیشتر است، مانند هنگام کوهنوردی یا زمانی که در استخر یا اطراف آن هستند، بر آن‌ها نظارت داشته باشید.
• محصولات خانگی، داروها و ابزار بالقوه مضر را دور از دسترس کودکان خردسال نگهداری کنید.
• نوجوانان مبتلا به بیش فعالی هنگام رانندگی در معرض خطر بیشتری هستند. آن‌ها باید بیشتر مراقب باشند تا از عوامل حواس‌پرتی در حین رانندگی مانند صحبت کردن با تلفن همراه، پیامک دادن، غذا خوردن یا بازی با رادیو اجتناب کنند. مانند همه نوجوانان، آن‌ها باید از مصرف الکل و مواد مخدر و رانندگی در هنگام خواب‌آلودگی خودداری کنند.
• والدین باید قوانین جاده، چرایی رعایت آن‌ها و عواقب زیر پا گذاشتن آن‌ها را با نوجوانانشان در میان بگذارند.

تیک و سندرم تورت

کمتر از 10 درصد افراد مبتلا به بیش فعالی دارای تیک یا سندرم تورت هستند، اما 60 تا 80 درصد از مبتلایان به سندرم تورت دارای بیش فعالی هستند. تیک‌ها شامل حرکات یا صداهای ناگهانی، سریع، مکرر و غیرارادی هستند. سندرم تورت یک اختلال تیک بسیار نادرتر، اما شدیدتر است که در آن بیماران ممکن است صداهایی مانند گفتن یک کلمه یا صدا و حرکاتی مانند لرزیدن مکرر یا پلک زدن چشم را تقریباً روزانه برای سال‌ها ایجاد می‌کنند.

اختلالات خواب

یک چهارم تا نیمی از والدین کودکان مبتلا به بیش فعالی گزارش می‌دهند که فرزندان آن‌ها از مشکل خواب، به‌ویژه مشکلات در به خواب رفتن و ماندن در خواب رنج می‌برند. مشکلات خواب می‌توانند از علائم بیش فعالی باشند و ممکن است با بیش فعالی بدتر شوند یا علائم این بیماری را بدتر کنند.

سوء مصرف مواد

تحقیقات نشان می‌دهند جوانان مبتلا به بیش فعالی در معرض خطر افزایش مصرف سیگار در مراحل اولیه قرار دارند و به دنبال آن الکل و سپس مصرف مواد مخدر افزایش می‌یابد. سیگار کشیدن در نوجوانان مبتلا به بیش فعالی شایع‌تر است و بزرگسالان مبتلا به این اختلال میزان مصرف سیگار افزایش یافته و مشکلات خاصی را در ترک آن گزارش می‌کنند. جوانان مبتلا به بیش فعالی دو برابر بیشتر از افراد بدون بیش فعالی به نیکوتین معتاد می‌شوند.

بااین‌حال، تحقیقات نشان داده‌اند افراد مبتلا به بیش فعالی که با محرک‌ها درمان می‌شوند، بیش از دیگران مستعد سوء مصرف کوکائین و محرک‌ها نیستند. درواقع، نوجوانانی که برای درمان بیش فعالی خود داروهای محرک مصرف می‌کنند، در مقایسه با کودکان مبتلا به بیش فعالی که دارو برایشان تجویز نمی‌شود، با احتمال کمتری به دنبال داروهای غیرقانونی می‌روند.

مشکلات دهان و دندان

در کودکان مبتلا به بیش فعالی خطر آسیب به دهان و دندان و همچنین ایجاد حفره‌ها (که به‌عنوان پوسیدگی دندان نیز شناخته می‌شوند) افزایش می‌یابد.

خطرات سلامتی

علائم اصلی بیش فعالی مانند تکانشگری و بی‌توجهی، ممکن است باعث شود کودکان به گونه‌ای رفتار کنند که سلامت آن‌ها به خطر بیفتد یا باعث شود آن‌ها رفتارهای سالم و محافظتی را فراموش کنند. با گذشت زمان، اگر به این خطرات توجه نشود، می‌تواند منجر به آسیب، بیماری یا حتی مرگ زودتر از حد انتظار شود. علاوه بر صدمات، کودکان مبتلا به بیش فعالی در معرض افزایش خطر اضافه وزن یا چاقی هستند. عادات سالم برای این کودکان عبارت‌اند از:

• ایجاد عادات غذایی سالم، مانند خوردن مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل و انتخاب منابع پروتئین بدون چربی
• شرکت در فعالیت بدنی روزانه بر اساس سن
• محدود کردن مدت زمان استفاده روزانه از تلویزیون، رایانه، تلفن و سایر لوازم الکترونیکی
• رعایت میزان خواب توصیه شده در هر شب بر اساس سن

جمع‌بندی

همان‌طور که گفتیم بیماری‌های مختلفی همراه با بیش فعالی مشاهده می‌شوند که می‌توانند باعث تشدید علائم این بیماری شوند. بنابراین شناخت هرچه سریع‌تر این بیماری‌ها و درمان آن‌ها باعث می‌شود علائم این اختلال نیز تأثیر کمتری بر زندگی بیمار داشته باشند.

منابع

cdc.gov

chadd.org