یکی از ویژگی‌های رایج اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) اضافه بار حسی است. اضافه بار حسی، نوعی احساس اضطراب است که زمانی اتفاق میفتد که ورودی حسی بیش‌ازحد تجربه می‌شود. اختلال پردازش حسی (SPD) درصورت درک بیش‌ازحد حواس مختلف ازجمله لامسه یا شنوایی ایجاد شده که منجر به دشوار شدن عملکرد برای بیمار، احساس اضطراب یا حتی وحشت می‌شود. همچنین ممکن است علائم فیزیکی مانند تعریق و ضربان قلب نیز در بیمار ایجاد شوند. در این مطلب به بررسی اختلال پردازش حسی در کودکان بیش فعال می‌پردازیم.
مروری بر اختلال پردازش حسی
اختلال پردازش حسی بیماری عصبی‌رشدی است که باعث اختلال در پردازش طبیعی محرکهای حسی می‌شود. کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی در هنگام تعدیل حسی، تبعیض یا ادغام با چالش‌هایی روبرو می‌شوند. این مشکلات اغلب منجر به افزایش حساسیت (حساسیت بیش‌ازحد)، کاهش حساسیت (حساسیت بیش‌ازحد)، یا مشکل در فیلتر کردن ورودی‌های حسی نامربوط می‌شوند.
بیش فعالی و اختلال پردازش حسی
اختلال پردازش حسی در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) بسیار شایع است. درواقع، تا 60 درصد از کودکان مبتلا به بیش فعالی حداقل برخی از علائم اختلال پردازش حسی را نیز دارند.
بیش‌فعالی در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود، اما حدود 60 درصد از افرادی که در دوران کودکی دچار این بیماری شده‌اند، همچنان علائم آن را در بزرگسالی نیز تجربه می‌کنند. علاوه بر این، تا 41 درصد از افرادی که در کودکی مبتلا به بیش فعالی تشخیص داده شده‌اند، در بزرگسالی دچار نوعی اختلال عملکردی مرتبط با بیش فعالی می‌شوند.
تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان مبتلا به بیش فعالی بیش‌ازحد به تحریکات مختلف ازجمله نورهای روشن، بوهای قوی، صداهای بلند یا برخی از احساسات فیزیکی که می‌توانند باعث تجربه بیش‌ازحد حسی در آنها شوند، واکنش نشان می‌دهند. حساسیت حسی اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
برخی از علائم بیش فعالی ازجمله موارد زیر می‌توانند شما را نسبت به ورودی‌های حسی حساس‌تر کنند:
- فقدان خودتنظیمی. کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب برای تنظیم احساسات یا واکنش‌های خود تلاش می‌کنند. به همین دلیل، احساسی که یک تحریک جزئی برای کودکان نرمال است می‌تواند منجر به طغیان در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی شود.
- ناتوانی در تغییر مسیر تفکر. کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب با تغییر مسیر تفکر خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود آنها روی موقعیتی ناخوشایند تمرکز کنند و برای معطوف کردن توجه خود بر روی موضوعی دیگر مشکل داشته باشند.
- عدم آگاهی. کودکان مبتلا به بیش فعالی در بیشتر اوقات با حواس‌پرتی، بی‌نظم و عجله مواجه می‌شوند. این مسئله باعث اضافه بار حسی می‌شود و باعث می‌شود زمانی که با احساسی روبرو می‌شوند که دوست ندارند (مانند خارش پوست) قادر به رفع سریع آن نباشند.
انواع مشکلات پردازش حسی در بیش فعالی
مشکلات پردازش حسی یکی از علائم اصلی بیش فعالی هستند. درواقع، تحقیقات نشان می‌دهند که مشکلات پردازش حسی در کودکان مبتلا به بیش فعالی در مقایسه با کودکان سالم شایع‌تر هستند. طیفی از پاسخگویی حسی که کودکان بیش فعال می‌توانند از خود نشان دهند به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- حساسیت بیش‌ازحد حسی. بیش‌حسی نوعی مشکل حسی است که اغلب در کودکان مبتلا به بیش فعالی دیده می‌شود. مشخصه آن افزایش حساسیت به محرکهای حسی و واکنش شدید (به‌طور دائم منفی) حتی به ورودی‌های حسی معمولی است. این نوع مسائل حسی توسط صداهای بلند، بوهای قوی، نورهای روشن و بافت‌های خاص ایجاد می‌شوند.
- حساسیت کمتر از معمول. کم‌حسی جنبه دیگری از مشکلات تعدیل حسی در بیش‌فعال است. این حس با کاهش حساسیت به محرکهای حسی مشخص می‌شود و می‌تواند مانند عدم توجه یا پاسخ به ورودی حسی به نظر برسد.
- جستجوی حسی. رفتارهای جستجوی حسی، که با جستجوی مداوم برای ورودی حسی مشخص می‌شود، در کودکان مبتلا به بیش فعالی رایج هستند. این رفتارها با بی‌قراری و عدم تمرکز مشخص می‌شوند. این نوع اختلال پردازش حسی، کودک را ترغیب می‌کند که فعالانه به دنبال ورودی‌های حسی باشد.
اضافه بار حسی چه احساسی ایجاد می‌کند؟
هنگامی که کودک مبتلا به بیش فعالی، احساسی را به‌صورت بیش‌ازحد تجربه می‌کند، آنقدر روی آن حس خاص تمرکز می‌کند که نمی‌تواند توجه خود را روی کارهای دیگر معطوف کند. این موضوع می‌تواند برآوردن انتظارات در مدرسه و محیط کلاس را برای کودک دشوار کند.
کودکانی که بیش‌ازحد تجربه حسی دارند طیف وسیعی از علائم عاطفی و فیزیکی را تجربه می‌کنند. همه این کودکان به اضافه بار حسی به یک شکل پاسخ نمی‌دهند و برخی از علائمی که تجربه می‌کنند عبارت‌اند از:
- اضطراب
- احساس وحشت‌زدگی
- ناتوانی در تمرکز
- بی‌قراری
- تحریک‌پذیری
- احساس میل به فرار
- ضربان قلب
- تعریق
- احساس ضعف یا حالت تهوع
کودکی که تجربه حسی را به‌صورت بیش‌ازحد تجربه می‌کند به شیوه‌ای شدید مانند قرار دادن دست‌های خود روی گوش یا چشم واکنش نشان می‌دهد. در برخی از کودکان تا زمانی که ورودی حسی متوقف نشود، علائم اختلال پردازش حسی برطرف نمی‌شوند.
علائم اختلال پردازش حسی
برخی از کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی نسبت به محرکهای حسی واکنش کمتری نشان می‌دهند، که این مسئله باعث می‌شود آنها به‌دنبال اشکال شدیدتری از تحریک باشند. در کودکان مبتلا به بیش فعالی، این اختلال باعث حساسیت بیش‌ازحد به اطلاعات حسی می‌شود. علائم اختلال پردازش حسی در کودکان مختلف به شکلی متفاوت ظاهر می‌شوند، اما برخی از علائم رایج عبارت‌اند از:
- عادات غذایی خاص، به‌ویژه پرهیز از غذاهایی با بافتی که برای کودک ناخوشایند است
- ناتوانی در تسکین یافتن پس از انجام فعالیت‌ها
- حساسیت به بو یا صدا
- بیزاری از برخی پارچه‌ها، لباس‌ها یا کفش‌ها
- ناراحتی در هنگام انجام برخی حرکات، مانند تاب خوردن یا سوار شدن بر آسانسور
این علائم ممکن است جزئی به نظر برسند، اما می‌توانند به اندازه‌ای شدید باشند که در عملکرد روزانه کودک اختلال ایجاد کنند. در موارد شدید، اضافه بار حسی می‌تواند منجر به کمبودهای تغذیه‌ای یا عدم حضور در مدرسه شود. بنابراین رسیدگی به علائم این اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است.
محرکهای اضافه بار حسی
کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی می‌توانند توسط هر یک از حواس پنج‌گانه ازجمله لامسه، چشایی، بینایی، بویایی و شنوایی تحریک شوند. آنها همچنین می‌توانند در پردازش مشکل داشته باشند یا به راحتی توسط حواس دیگر ازجمله حواس دهلیزی (حرکات سر)، حس عمقی (حرکات ماهیچه‌ها و مفاصل) و حواس داخلی (احساسات درونی بدن مانند گرسنگی، تشنگی، یا احساس سرما) تحت تأثیر قرار گیرند.
کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از کودکان غیربیش‌فعال تحت تأثیر ورودی حسی هر یک از این موارد قرار می‌گیرند. برخی از محرکهای اضافه بار حسی در کودکان بیش فعال عبارت‌اند از:
- بافت. بافت برخی غذاها، پارچه‌ها یا شوینده‌های بدن می‌تواند کودکان مبتلا به بیش فعالی را تحت تأثیر قرار دهد. این یکی از شایع‌ترین اضافه بارهای حسی برای این کودکان است و دختران را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- لامسه. برخی از کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی به نحوه تناسب لباس‌ها یا کفش‌ها احساس بدی پیدا می‌کنند. برخی دیگر ملحفه تخت یا صندلی ماشین را محرک حسی می‌دانند.
- چشایی. برخی از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی و اختلال پردازش حسی به برخی از طعم‌ها حساس هستند. البته بیزاری از غذا معمولاً به‌دلیل بافت آن ایجاد می‌شود.
- شنوایی. صداهای بلند مانند هشدار آتش یا حتی صداهای ظریف مانند جویدن می‌تواند باعث استرس در کودکان بیش فعال حساس به صدا شود.
- بویایی. کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی ممکن است به‌خصوص به بوها (حتی بوهای دلپذیر مانند عطر یا بوی غذا) حساس باشند.
- بینایی. به‌هم ریختگی بصری می‌تواند باعث تحریک بیش‌ازحد شود.
- انجام چند وظیفه در یک زمان. گاهی‌اوقات کار بر روی چند وظیفه به‌صورت همزمان می‌تواند باعث شود که کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی احساس ناراحتی یا اضطراب کند.
درمان یکپارچگی حسی در کودکان بیش فعال
بیش فعالی با ترکیبی از داروها و مداخلات رفتاری درمان می‌شود. درمان اضافه بار حسی را نیز می‌توان در این پروتکل ادغام کرد.
بهترین درمان برای اختلال پردازش حسی، درمان یکپارچگی حسی است که می‌تواند در درمان فیزیکی یا کاردرمانی گنجانده شود.
تحت این درمان، کودک درمعرض محرکهای حسی قرار می‌گیرد و می‌آموزد که چگونه به‌طور مناسب نسبت به محرکهای مختلف واکنش نشان دهد.
اگر می‌خواهید به درمان پردازش حسی و بیش فعالی بپردازید، این مراحل را امتحان کنید:
- با پزشک صحبت کنید. اضافه بار حسی در کودکان مبتلا به بیش فعالی رایج است و پزشک ممکن است استراتژی‌هایی برای بهبود پیشنهاد بدهد.
- محرک‌ها را شناسایی کنید. برای کمک به شناسایی محرک‌ها یا چیزهایی که فرزندتان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به نوشتن محرک‌ها بپردازید و سعی کنید از آنها اجتناب کنید.
- تکنیک‌های خودآرامبخشی را بیاموزید. تکنیک‌های آرامش یا مدیتیشن را تمرین کنید. اگر فرزند شما دچار اختلال پردازش حسی است، به او کمک کنید تا یاد بگیرد که چگونه پس از گیج شدن خود را آرام کند. در بسیاری از موارد این کار برای کودکان بیش‌فعال دشوار است. بنابراین ممکن است لازم باشد از راهنمایی‌های درمانگری باتجربه استفاده کنید.
- روالی خاص را دنبال کنید. روالی خاص می‌تواند به قابل پیش‌بینی بودن کمک کند و علائم بیش فعالی مانند بی‌نظمی و مشکل در تغییر مسیر تفکر را کاهش دهند و منابع بیشتری برای مقابله با بیش فعالی فراهم کنند.
- تمرین‌های برای تنظیم ورودی‌های حسی انجام دهید. تمرین‌هایی مانند ورزش، مدیتیشن یا نقاشی به فرزندتان کمک می‌کنند واکنش‌ها و ورودی‌های حسی خود را تنظیم کند.
- ورودی‌های حسی را در خانه کاهش دهید. پرده‌های ضخیم و کاهش نور می‌توانند به محرکهای بصری کمک کنند. از غذاهایی که بوی تند و محصولات معطر دارند مانند عطرها و مواد شوینده لباسشویی خودداری کنید. لباس‌های ساخته‌شده از پارچه‌های نرم و غیر تحریک‌کننده بخرید.
- برنامه‌ریزی کنید. از مکان‌های شلوغ یا پر سر و صدا اجتناب کنید و برنامه‌ای برای جلوگیری از حضور فرزندتان در محیط‌های محرک در هنگام بروز اضطراب داشته باشید.
- از وسایل کمکی حسی استفاده کنید. عینک آفتابی، هدفون حذف نویز، و سایر ابزارهایی که برای کمک به فیلتر کردن ورودی حسی طراحی شده‌اند، می‌توانند به جلوگیری از اضافه بار کمک کنند.
جمع‌بندی
اختلال پردازش حسی در کودکان بیش فعال مشکلی شایع است و باعث ایجاد مشکلاتی در پردازش ورودی حسی می‌شود. کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی ممکن است در موقعیت‌هایی که سر و صدای زیاد، چراغ‌های چشمک‌زن روشن، شلوغی یا سایر ورودی‌های حسی وجود داشته باشند، اضافه بار حسی را تجربه کنند. اضافه بار حسی ممکن است باعث افکار آشفته، اضطراب، وحشت یا علائم فیزیکی مانند حالت تهوع و تعریق شود. می‌توانید اختلال پردازش حسی را با اجتناب از محرک‌هایی مانند مکان‌های شلوغ، استفاده از وسایل کمکی حسی، یا دور نگه داشتن کودک از ورودی‌های حسی مدیریت کنید. همچنین اگر احساس می‌کنید که علائم فرزند شما با کیفیت زندگی او تداخل دارند، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
منابع
مطالب مشابه
اوتیسم خفیف یا سطح 1 با چالش‌هایی در زمینه‌های تعامل اجتماعی، ارتباطات و رفتار مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این سطح از اوتیسم علائمی خفیف‌تر نسبت به کودکان با اوتیسم سطح 3 نشان می‌دهند و به حمایت کمتری در زندگی روزمره نیاز دارند.
کاردرمانی در منزل برای کودکان به‌عنوان یک رویکرد نوین و مؤثر در حمایت از کودکان با نیازهای ویژه، توجه ویژه‌ای را جلب کرده است. این نوع درمان به کودکان این امکان را می‌دهد که در محیط آشنا و راحت خود، به بهبود مهارت‌های حرکتی، اجتماعی و شناختی بپردازند.
با وجود اینکه تشخیص بیش فعالی در دوران نوزادی دشوار است، برخی علائم می‌توانند زنگ خطری برای توجه والدین باشند. به طور معمول، نوزادان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی بیشتر از سایر کودکان نیازمند توجه و مراقبت هستند.
زمانی که در پی تشخیص یا درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) هستید، انتخاب دکتر واجد شرایط که تجربه‌ی بالایی در برخورد با این اختلال داشته باشد، بسیار حیاتی است. متخصصان مختلفی می‌توانند در تشخیص و درمان بیش فعالی مشارکت کنند. این گروه شامل پزشکان، روانشناسان، مددکاران اجتماعی، پرستاران، دستیاران پزشک و دیگر درمانگران مجاز می‌شود.
زانوهای ضربدری وضعیتی است که زانوهای کودک هنگام ایستادن به هم نزدیک می‌شوند و مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند. در اکثر موارد نیاز به درمان خاصی ندارد و با حرکات اصلاحی حل می شود.
پژوهش‌های نوین در حوزه درمان اوتیسم به تولید داروهای جدید AB-2004 ، بالواپتان، سورامین، نیسر‌ویمب منجر شده است که هدف آنهاکاهش علائم رفتاری و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اوتیسم است.
کاردرمانی کودکان مبتلا به فلج مغزی می‌تواند به بهبود هماهنگی عضلات و مفاصل کمک کند؛ مشکلاتی که می‌توانند انجام فعالیت‌های روزانه مانند خوردن، مسواک زدن و حمام کردن را دشوار سازند.
در حالی که تشخیص اوتیسم تنها توسط متخصص انجام می‌شود، چندین ابزار غربالگری وجود دارند که می‌توانند والدین، مراقبان و افراد مبتلا به اتیسم را نسبت به علائم بالقوه این اختلال آگاه کند.
یکی از روش‌های مؤثر در درمان غیرجراحی پای پرانتزی در کودکان ، استفاده از بریس‌های ارتوپدی است. بریس‌ها به عنوان یک ابزار اصلاحی، به پاهای کودک بسته می‌شوند و با ایجاد فشار کنترل شده، به تدریج به صاف کردن زانوها و مچ پاها کمک می‌کنند.
اختلالات سیستم وستیبولار شامل چندین بیماری است که بر حس تعادل تأثیر می‌گذارد. این اختلالات بیشتر بر اندام‌های دهلیزی در گوش داخلی تأثیر می‌گذارند، اما مشکلات سیستم عصبی مرکزی نیز می‌تواند باعث ایجاد مشکلات تعادلی شوند. رایج‌ترین علامت این اختلال سرگیجه است.