اختلالات رفتاری در کودکان بسیار شایع بوده و شامل الگویی از رفتارهای مخرب هستند که می‌توانند در خانه، مدرسه و در محیط‌های اجتماعی مشکلاتی ایجاد کنند.
اگر اختلالات رفتاری در دوران کودکی درمان نشوند، می‌توانند تأثیر مخربی بر توانایی کودک در حفظ روابط داشته باشند. انواع اختلالات رفتاری شایع در کودکان شامل موارد زیر هستند:
اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
اختلال نقص توجه و بیشفعالی یکی از شایع‌ترین مشکلات رفتاری در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است. علائم این بیماری عبارت‌اند از:
- رفتارهای تکانشی
- ناتوانی در توجه
- مهارت‌های ضعیف در مدیریت زمان
- نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری
- تحمل کم در برابر سرخوردگی و ناتوانی در کنار آمدن با استرس
اختلال طیف اوتیسم
اوتیسم تفاوت در نحوه عملکرد مغز کودک است و باعث می‌شود چگونگی تعامل با دنیای اطراف شکل بگیرد. این تفاوت چیزی است که کودک با آن متولد می‌شود و هیچ ارتباطی با سبک فرزندپروری والدین، رژیم غذایی، واکسیناسیون یا هر چیز دیگری که کودک پس از تولد با آن مواجه می‌شود، ندارد. تفاوت مغزی کودکان مبتلا به اوتیسم بر جنبه‌های مختلف رفتار، علایق یا فعالیت‌های آن‌ها تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال، ممکن است کودک مبتلا به اوتیسم حرکات یا صداهای یکسانی را تکرار کرده تا احساسات خود را تنظیم کند. او همچنین ممکن است روالی ثابت را ترجیح دهد و از ثبات بیشتر لذت ببرد.
اختلال سلوک (CD)
کودکانی که الگوی مداوم خشونت علیه دیگران و نقض قوانین و هنجارهای اجتماعی در خانه و مدرسه و با همسالان نشان می‌دهند، ممکن است به اختلال سلوک مبتلا باشند. کودکان مبتلا به این اختلال بیشتر در معرض خطر آسیب‌دیدگی هستند و در کنار آمدن با همکلاسی‌های خود مشکل دارند. ویژگی‌های اختلال سلوک عبارت‌اند از:
- نقض قوانین عمده، مانند فرار از مدرسه یا نقض مقررات
- رفتار تهاجمی مانند قلدری یا رفتارهای خشونت‌آمیز یا ظالمانه با حیوانات
- دروغ گفتن، دزدی یا آسیب رساندن عمدی به اموال دیگران
اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری اصطلاحاتی کلی برای طیف گسترده‌ای از مشکلات یادگیری هستند. اختلالات یادگیری به‌خاطر مشکل در هوش یا انگیزه ایجاد نمی‌شوند و کودکان مبتلا به این اختلالات تنبل یا احمق نیستند. درواقع، اکثر آن‌ها به‌اندازه بقیه باهوش هستند. مغز کودکان مبتلا به این اختلالات، به‌شکلی متفاوت سیم‌کشی شده است و این تفاوت بر نحوه دریافت و پردازش اطلاعات توسط آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
به‌عبارت ساده، کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلالات یادگیری موضوعات را متفاوت می‌بینند، می‌شنوند و درک می‌کنند. درنتیجه در یادگیری اطلاعات و مهارت‌های جدید و استفاده از آن‌ها با مشکل مواجه می‌شوند. شایع‌ترین انواع اختلالات یادگیری شامل مشکلاتی در خواندن، نوشتن، ریاضیات، استدلال، گوش دادن و صحبت کردن هستند.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)
اختلال نافرمانی مقابله‌ای با سرپیچی و نافرمانی مداوم نسبت به افراد دارای اختیار مشخص می‌شود. رفتار مقابله‌ای بخشی طبیعی از رشد، هم در دوران کودکی و هم در نوجوانی است. بااین‌حال، زمانی که چنین رفتاری به‌شکل تهاجمی، مکرر و بیشازحد مشاهده شود، ممکن است کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای باشد.
اختلال انفجاری متناوب
این اختلال اغلب در کودکان بالای 6 سال تشخیص داده می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال علائم زیر را نشان می‌دهند:
- حملات مکرر که با توجه به شرایط از تناسب خارج می‌شوند
- کلمات و اقدامات خشونت‌آمیز
- رفتاری که باعث آسیب به اموال، حیوانات و انسان‌ها می‌شود
اختلال وسواس فکری- عملی (OCD)
اختلال وسواس فکری- عملی با افکار، انگیزه‌ها و اقدامات مداوم، کنترل‌نشده و مزاحم مشخص می‌شود. علائم این بیماری ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درگیر شدن در فعالیت‌هایی مانند شستشو و تمیز کردن مداوم
- تکرار مانتراها (کلمه، صدا یا عباراتی که برای کمک به تمرکز در مدیتیشن تکرار می‌شوند) یا دعاها
- پایبندی به برنامه‌های زمانی دقیق
- تمایل به تقارن و منظم بودن همه چیز
- شمارش و بررسی مکرر چیزها
- نگرانی بیشازحد درمورد میکروب‌ها
اختلال وسواس فکری- عملی، اختلالی ناتوان‌کننده است که می‌تواند عملکرد طبیعی را بسیار دشوار کند. این بیماری می‌تواند منجر به مشکلات دیگری مانند بیماری دو قطبی، افسردگی و اضطراب شود.
اختلال دو قطبی
اختلال دو قطبی می‌تواند در دوران کودکی آغاز شود و در طول بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال، ارثی است و اغلب به‌اشتباه تشخیص داده شده یا به‌عنوان بیشفعالی شناسایی می‌شود. اختلال دو قطبی با نوسانات خلقی مکرر مشخص می‌شود که در آن کودک بین احساس سرخوشی و افسردگی عمیق در نوسان است.
اختلال اضطرابی
اختلال اضطرابی در کودکان می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در خوابیدن، عملکرد تحصیلی کودک یا موقعیت‌های اجتماعی شود. شایع‌ترین نوع بیماری اضطرابی، اختلال پانیک است که با حملات شدید وحشت مشخص می‌شود که بدون هیچ نوع محرکی رخ می‌دهند.
اختلالات خوردن
اختلالات خوردن، بیماری‌های پیچیده‌ای هستند که عواقب جدی جسمی، روانی و روان‌اجتماعی دارند. این بیماری‌ها همچنین ارتباط مستقیمی با نرخ بالای مرگ‌ومیر دارند. اختلالات خوردن شامل رابطه نامطلوب با غذا هستند و باعث اختلال قابل توجه در عملکرد روزانه می‌شوند. برخی از نمونه‌های اختلالات خوردن شامل بی‌اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی، اختلال پرخوری و اختلال خوردن اجتنابی هستند.
فوبیاها
فوبیا، نوعی اختلال اضطرابی است که شامل ترس بیشازحد و مداوم از موقعیت یا شیئی خاص است. قرار گرفتن در معرض منبع ترس باعث ایجاد پاسخ اضطرابی فوری می‌شود.
برخی از فوبیاها شایع‌تر بوده (به‌عنوان مثال آراکنوفوبیا (ترس از عنکبوت) یا کلاستروفوبیا (تنگناهراسی))، درحالی‌که برخی دیگر بسیار نادرتر هستند (مانند ترس از جاروبرقی). فوبیاها به سه گروه فوبیای اجتماعی، آگورافوبیا و فوبیای خاص تقسیم‌بندی می‌شوند.
علائم معمول فوبیا می‌توانند شامل حالت تهوع، لرز، ضربان قلب سریع، احساسات غیرواقعی، تعریق، سختی در تنفس، دهان خشک، و ترس باشند.
اختلال تیک
تیک‌ها حرکات یا صداهای ناگهانی و غیرقابل کنترلی هستند که به‌طور مکرر تکرار می‌شوند. به‌عنوان مثال صاف کردن گلو یا کج کردن چشم نمونه‌هایی از تیک‌های رایج هستند. اختلالات تیک می‌توانند بر کودکان و بزرگسالان تأثیر بگذارند و معمولاً کمتر از یک سال طول می‌کشند. تیک‌ها اغلب در زمان استرس، خستگی یا اضطراب بدتر می‌شوند. اختلالات تیک به‌طور قابل توجهی در پسران بیشتر از دختران مشاهده می‌شوند. همچنین این اختلالات بهصورت ارثی در خانواده منتقل می‌شوند.
اختلال تیکی که شامل حداقل یک تیک صوتی است و بیش از یک سال طول می‌کشد، سندرم تورت در نظر گرفته می‌شود. سندرم تورت، اختلال عصبی‌ارثی است که علائم آن معمولاً قبل از 18سالگی ظاهر می‌شوند.
اختلال خلق مخرب (DMDD)
اختلال خلق مخرب (ناهنجاری بی‌نظمی خلقی آشفته) ممکن است با تحریک‌پذیری، خشم و طغیان‌های مکرر مشخص شود. این احساسات می‌توانند به‌طور مداوم در طول روز باقی بمانند. کودکان مبتلا به این بیماری ممکن است در بیشتر ساعات روز تحریک‌پذیر باشند و سه یا چند بار در هفته دچار طغیان‌های کلامی یا فیزیکی شوند. این بیماری می‌تواند مخرب باشد و باعث ایجاد مشکلاتی در مدرسه و خانه شود. برای تشخیص DMDD، فرد باید بالای شش سال و کمتر از 18 سال سن داشته باشد و علائم را به‌مدت بیش از 12 ماه نشان دهد. اغلب اولین دوره‌های درمان برای این اختلال شامل روان‌درمانی و آموزش والدین هستند، اما در بسیاری از موارد، ممکن است دارو برای مدیریت علائم ضروری باشد.
عوامل خطر اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟
- جنسیت: اختلالات رفتاری بر پسران بیشتر از دختران تأثیر می‌گذارد. مشخص نیست که علت آن ارثی بوده یا مربوط به تجربیات اجتماعی است.
- ژنتیک: اختلالات رفتاری ممکن است در خانواده‌ها بهصورت ارثی منتقل شوند.
- حاملگی و زایمان: حاملگی‌های دشوار، تولد زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد همگی می‌توانند در ایجاد اختلالات رفتاری نقش داشته باشند.
- رشد مغز: مطالعات نشان داده‌اند که کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی فعالیت کمتری در مناطقی از مغز که توجه را تنظیم می‌کنند، دارند.
- اختلالات یادگیری: مشکلات خواندن و نوشتن با مشکلات رفتاری مرتبط هستند. کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری دو برابر بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات رفتاری هستند.
- مشکلات خشم: کودکانی که کنترل آن‌ها دشوار است و از سنین پایین تمایلات تهاجمی از خود نشان می‌دهند، بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات رفتاری در آینده هستند.
- روابط خانوادگی: مشکلات رفتاری در خانواده‌های ناکارآمد که با خشونت خانگی، غفلت والدین یا سوء مصرف مواد مشخص می‌شوند، شایع‌تر هستند.
علائم اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟
علائم هشداردهنده‌ای که ممکن است نشان دهند فرزند شما دچار اختلال رفتاری است عبارت‌اند از:
- رفتارهایی مانند تحریک‌پذیری، عصبانیت یا اضطراب
- مشکلات مقابله با سرخوردگی
- حملات پنیک و طغیان‌های مکرر
- انزوای اجتماعی و عدم تعامل اجتماعی
- اضطرابی که در فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد می‌کند
- آسیب یا تخریب اموال
- دزدی یا دروغگویی
- عملکرد ضعیف در مدرسه و غیبت از کلاس
- سیگار کشیدن، نوشیدن الکل، مصرف مواد مخدر یا فعالیت جنسی در سنین پایین
- خصومت با دیگران
- تغییرات اشتها و نوسانات وزن
- غفلت از بهداشت شخصی و ظاهر
تشخیص اختلالات رفتاری در کودکان
اگر فکر می‌کنید فرزند شما دچار اختلال رفتاری است، می‌توانید جهت بررسی توسط متخصص سلامت روان به کلینیک‌های گروه توانبخشی راه کمال مراجعه کنید. متخصصین ما می‌توانند اختلال رفتاری را ازطریق فرایند ارزیابی تشخیص دهد. این فرایند ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشاهده کودک
- چک لیست‌های رفتاری
- پرسشنامه‌های استاندارد
- مصاحبه با والدین، مراقبان یا معلمان
والدین یا مراقبان نمی‌توانند به‌تنهایی اختلالات رفتاری را تشخیص دهند. تشخیص زودهنگام می‌تواند به‌طور قابل توجهی اثربخشی درمان‌ها را بهبود بخشد.
بسیاری از روانشناسان کودک، اختلال رفتاری را در کودکان بسیار خردسال، به‌ویژه کودکان پیش‌دبستانی یا کوچک‌تر، تشخیص نمی‌دهند؛ زیرا تشخیص تمایز بین رفتار طبیعی و غیرطبیعی در این گروه سنی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
بیش از 80 درصد کودکان پیش‌دبستانی گاهی‌اوقات دچار حملات خفیف خشم می‌شوند. ازآنجایی‌که کودکان خردسال در مدت کوتاهی تغییرات رشدی بزرگی را تجربه می‌کنند، شاید بتوانند بر مشکلات رفتاری کوتاه‌مدت غلبه کنند.
اگر اختلالات رفتاری درمان نشوند چه اتفاقی می‌تواند بیفتد؟
مشکلات رفتاری درمان‌نشده می‌توانند پیامدهای زیان‌بار کوتاه‌مدت و بلندمدتی بر زندگی بیمار داشته باشند. بیماران ممکن است به‌دلیل رفتارهای خود تعلیق شده یا از مدرسه اخراج شوند.
عوارض اختلالات رفتاری درمان‌نشده شامل موارد زیر هستند:
- افسردگی
- اختلالات شخصیت
- مشکلات در مدرسه
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
- افزایش خطر آسیب‌دیدگی
- نقض قانون
- مشکلات روابط
- خودکشی به‌دلیل انزوای اجتماعی
مشکل رفتاری هرچه زودتر شناسایی و درمان شود، احتمال بیشتری وجود دارد که کودک بتواند راه‌هایی برای کنترل علائم و کاهش خطر عوارض پیدا کند.
والدین چگونه می‌توانند به کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری کمک کنند؟
شما می‌توانید با فراهم کردن محیطی حمایتی و سازگار، خطر بروز مشکلات رفتاری را در فرزند خود کاهش دهید. برخی از راهکارهای کمک‌کننده عبارت‌اند از:
- ایجاد انتظارات واضح
- ایجاد سیستمی از پاداش‌ها و مجازات‌ها برای رفتارهای خوب یا بد
- اجازه دادن به فرزندتان برای انتخاب‌های خاص، مانند لباس پوشیدن
- نظم و انضباط انتخابی بر اساس شدت مشکل
- شرکت در فعالیت‌های فرزندان
- تغییر فعالیت‌های فرزندان به شرایطی امن و مناسب
- کاهش عوامل استرس‌زا در خانه
- اجتناب از توجیه و نادیده گرفتن رفتار نامناسب
- مدل‌سازی و آموزش رفتار قابل قبول
گزینه‌های درمانی برای اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟
شناسایی زودهنگام برای درمان این وضعیت و بهبود کیفیت زندگی کودک آسیب‌دیده و خانواده او بسیار مهم است. مداخله زودهنگام به پیشگیری از بروز بیماری‌های روانی در کودکانی که علائم اولیه را نشان می‌دهند، کمک می‌کند.
درمان بسته به شرایط متفاوت است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آموزش والدین: شامل آموزش والدین درمورد نحوه برقراری ارتباط با فرزندان خود و کنترل آن‌ها
- خانواده درمانی: کمک به کل خانواده در بهبود ارتباطات و توانایی‌های حل مسئله
- درمان شناختی-رفتاری: با هدف کمک به کودک برای کنترل افکار و رفتارهای خود
- آموزش اجتماعی: آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودک مانند نحوه مکالمه و بازی با دیگران
- مدیریت خشم: آموزش نحوه تشخیص محرک‌ها و مقابله با احساسات خود به کودک برای خنثی کردن خشم و رفتار خشونت‌آمیز
- کمک به رفع سایر مشکلات مرتبط: بهره‌مندی کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری از حمایت حرفه‌ای
- داروها: کمک به مدیریت رفتارهای تکانشی
جمع‌بندی
بیشتر کودکان در برخی مواقع دچار حملات خشم می‌شوند یا رفتارهای تکانشی یا نافرمانی از خود نشان می‌دهند. این رفتارها معمولاً بخشی طبیعی از رشد کودک هستند.
اما در مواردی که رفتار، مداوم و ثابت بوده یا خارج از حد معمول برای سن و سطح رشد کودک باشد، ممکن است نشانه‌ای از اختلال رفتاری باشد.
با درمان زودهنگام و مناسب، خانواده‌ها می‌توانند یاد بگیرند که چگونه رفتارهای فرزند خود را مدیریت کنند. در بسیاری از موارد، درمان دقیق باعث بهبود رفتارهای کودک در طول زمان می‌شود. در صورتی که برخی از علائم رفتاری را در کودک خود مشاهده می‌کنید که نیاز به بررسی بیشتر دارد می‌توانید جهت دریافت مشاوره غربالگری رایگان یا دریافت نوبت ویزیت با کلینیک‌های گروه توانبخشی راه کمال تماس حاصل فرمایید.
منابع
مطالب مشابه
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگران با چالش‌هایی مواجه هستند. در 18ماهگی، والدین باید توجه دقیقی به نحوه تعامل فرزندشان با اطرافیان داشته باشند. نشانه‌های رایجی که ممکن است در این سن ظاهر شوند عبارت‌اند از: فقدان تماس چشمی مؤثر، پاسخ محدود به نام، عدم علاقه به بازی‌های تعاملی و مشکلات در تقلید حرکات یا رفتارها
گزارش‌های موجود از سوی اسپکتروم نشان می‌دهند که سن 6سالگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم نقطه عطف مهمی است؛ چرا که طبق مطالعه‌ای طولانی‌مدت، شدت ویژگی‌های اوتیسم در بسیاری از کودکان از سنین 3 تا 6 سالگی کاهش می‌یابند، ولی این پیشرفت معمولاً برای سه‌چهارم کودکان متوقف می‌شود.
تشخیص زودهنگام اوتیسم در کودکان 2 ساله نقشی حیاتی در بهبود نتایج بلندمدت دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که شناسایی و مداخله به‌موقع، به‌ویژه در دوران حساس رشد مغز، می‌تواند به توسعه مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری کودک کمک چشمگیری کند.
گفتاردرمانی و کاردرمانی پایه‌های اصلی مدیریت اوتیسم محسوب می‌شوند. بااین‌حال، بسیاری از خانواده‌ها برای تکمیل این روش‌ها به سراغ درمان‌های طبیعی و سنتی مانند شاهدانه، داروهای گیاهی و ... می روند.
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. برای مثال دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی و سریعی هستند که کودک به‌طور مکرر و غیرارادی انجام می‌دهد. اگر کودک تیک حرکتی داشته باشد، ممکن است به‌طور مکرر پلک بزند یا شانه‌های خود را بارها و بارها بالا بیندازد. اگر تیک صوتی داشته باشد، احتمالاً بهصورت ناخواسته صدای خرخر ایجاد می‌کند یا احساس نیاز به صاف کردن مداوم گلو دارد. تیک‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند.
هنگامی که کودک به وسواس فکری عملی مبتلا می‌شود، افکار وسواسی و رفتاری اجباری می‌توانند بسیار مکرر و شدید شوند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودک اختلال ایجاد کنند.
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال رفتاری است که با دوره‌های مکرر خشم و پرخاشگری شدید مشخص می‌شود. این فوران‌ها می‌توانند کلامی یا جسمی باشند و اغلب غیرقابل پیش بینی هستند.
هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.