اختلالات حسی حرکتی کودکان و راه‌های درمان آن

اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.

اختلال حسی حرکتی اغلب با بیماری‌هایی مانند اختلال پردازش حسی (SPD)، اختلال هماهنگی رشدی (DCD) و گاهی‌اوقات اختلال طیف اوتیسم (ASD) مرتبط است.

به‌عنوان مثال، اگر دوچرخه‌ای با سرعت به سمت شما بیاید، از مهارت‌های حسی حرکتی خود برای دور شدن سریع استفاده می‌کنید.

ما از بینایی، شنوایی، چشایی، لامسه، تعادل و آگاهی فضایی خود برای پردازش اطلاعات مربوط به محیط اطراف استفاده می‌کنیم.

اگر فرزند شما اختلال حسی‌ حرکتی داشته باشد، در موارد زیر با مشکل مواجه می‌شود:

• راه رفتن، نشستن یا خزیدن
• استفاده از اسباب‌بازی یا گرفتن اشیاء
• لباس پوشیدن یا مسواک زدن
• نوشتن، رنگ‌آمیزی یا نقاشی
• شرکت در فعالیت‌های روزمره
• ورزش کردن

علائم اختلال حسی حرکتی

تشخیص علائم اختلال حسی حرکتی در کودک برای مداخله و درمان زودهنگام بسیار مهم است. برخی از شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• چالش‌های مهارت‌های حرکتی درشت: ناتوانی در انجام فعالیت‌هایی که شامل گروه‌های عضلانی بزرگ‌تر می‌شوند، مانند دویدن، پریدن یا بالا رفتن از پله‌ها.
• مشکلات مهارت‌های حرکتی ظریف: تقلا در انجام کارهایی که نیاز به هماهنگی دقیق چشم و دست دارند، مانند نوشتن، نقاشی کردن یا استفاده از قیچی.
• مشکلات تعادل و وضعیت بدنی: مشکل در حفظ ثبات هنگام نشستن، ایستادن یا انجام فعالیت‌های بدنی.
• حساسیت‌های حسی: واکنش بیش‌ازحد یا کمتر از حد به محرک‌های حسی، مانند حساسیت نسبت به صداهای بلند یا اجتناب از بافت‌هایی خاص.
• تأخیر در نقاط عطف رشدی: تأخیر در دستیابی به نقاط عطف رشدی، مانند خزیدن، راه رفتن یا یادگیری توالت رفتن.

اگر هر یک از این علائم را در فرزند خود مشاهده کردید، به کاردرمانگر یا متخصص اطفال مراجعه کنید.

کاردرمانی اختلال حسی حرکتی

اختلال حسی حرکتی توسط کاردرمانگران و متخصصان اطفال تشخیص داده می‌شود. کاردرمانگر در طول ارزیابی به بررسی نحوه پردازش ورودی‌های حسی و چگونگی تأثیر آن‌ها بر پاسخ‌های حرکتی کودک می‌پردازد. او مهارت‌های پردازش حسی، هماهنگی حرکتی، برنامه‌ریزی حرکتی، کنترل وضعیت بدنی و تعادل، تون و قدرت عضلانی، هماهنگی دو طرفه، هماهنگی چشم و دست (یکپارچگی بینایی-حرکتی)، مهارت‌های خودمراقبتی، واکنش‌های رفتاری به ورودی‌های حسی و پاسخ‌های تطبیقی فرزند شما را ارزیابی می‌کند. کاردرمانی می‌تواند با بررسی پردازش حسی، هماهنگی حرکتی، تعادل و مهارت‌های عملکردی روزانه، به شناسایی مشکلات کودک و ارائه برنامه‌ای هدفمند برای حمایت از رشد و بهبود توانایی او کمک کند.

پردازش حسی

کاردرمانگر واکنش کودک به ورودی‌های حسی محیط و نحوه دریافت و تفسیر اطلاعات را بررسی می‌کند. این بخش شامل ارزیابی پاسخ‌ها به محرک‌هایی مانند لمس، حرکت، بینایی، صدا و وضعیت بدن (حس عمقی) است.

• پردازش لامسه: کاردرمانگر واکنش کودک به بافت‌های مختلف را مشاهده می‌کند. برای اطلاعات بیشتر مقاله اختلال حس لامسه را مطالعه نمایید.
• پردازش وستیبولار: در طول کاردرمانی نحوه واکنش کودک به فعالیت‌های حرکتی و تعادلی مانند چرخیدن، تاب خوردن یا راه رفتن روی سطوح ناهموار بررسی می‌شود. کودکانی که مشکلات پردازش وستیبولار دارند ممکن است احساس سرگیجه یا ناپایداری داشته باشند یا به‌طور کلی از حرکت اجتناب کنند.
• پردازش حس عمقی: کاردرمانگر توانایی کودک در حس کردن وضعیت بدن و کنترل حرکات خود را ارزیابی می‌کند. او نحوه حرکت کودک در فضای فیزیکی، استفاده از فشار مناسب هنگام گرفتن اشیاء و هماهنگی حرکات را نیز بررسی می‌کند. برای اطلاعات بیشتر مقاله اختلال حس عمقی را مطالعه نمایید.
• پردازش شنوایی و بینایی: درمانگر نحوه واکنش کودک به محرک‌های بینایی (مانند نور یا ردیابی اشیاء) و صداها (مانند صداهای بلند یا موسیقی) را مشاهده می‌کند. کودکان ممکن است نسبت به این ورودی‌ها بیش‌ازحد یا کمتر از حد حساس باشند.

هماهنگی حرکتی

کاردرمانگر تأثیر پردازش حسی را بر مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت کودک بررسی می‌کند.

• مهارت‌های حرکتی ظریف: کاردرمانگر توانایی کودک در انجام کارهایی که نیاز به حرکات کوچک و دقیق دارند، مانند گرفتن اشیاء کوچک (مانند مهره‌ها، دکمه‌ها)، بریدن با قیچی یا نوشتن با مداد را ارزیابی می‌کند.
• مهارت‌های حرکتی درشت: در کاردرمانی توانایی کودک برای انجام حرکات بزرگ‌تر، مانند دویدن، پریدن، حفظ تعادل، بالا رفتن از وسایل یا حرکت در زمین بازی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هماهنگی در فعالیت‌هایی مانند گرفتن یا پرتاب توپ نیز مشاهده می‌شود.

برنامه‌ریزی حرکتی (پراکسی)

برنامه‌ریزی حرکتی، توانایی تصور، برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات حرکتی است. کودکانی که دارای اختلالات حسی حرکتی هستند، اغلب با دیس پراکسی (مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی) دست و پنجه نرم می‌کنند. کاردرمانگر ازطریق فعالیت‌های مختلف، پراکسی را ارزیابی می‌کند:

• تقلید و کپی کردن: او از کودک می‌خواهد حرکاتی مانند کف زدن را تقلید کرده یا توالی حرکات ساده مانند لی‌لی کردن را دنبال کند.
• وظایف جدید: درمانگر وظایف یا فعالیت‌های جدیدی به کودک می‌سپارد تا ببیند تا چه حد می‌تواند حرکات مورد نیاز برای تکمیل آن‌ها را برنامه‌ریزی و اجرا کند.
• توالی حرکات: او توانایی کودک را در سازماندهی و اجرای صحیح مراحل کاری خاص مانند نخ کردن مهر‌ه‌ها بررسی می‌کند.

کنترل وضعیت بدنی و تعادل

کنترل وضعیت بدنی و تعادل برای ثبات در طول حرکت بسیار مهم هستند. کاردرمانگر قدرت مرکزی بدن، ثبات و تعادل کودک را در حین انجام فعالیت‌های مختلف ارزیابی می‌کند، ازجمله:

• صاف نشستن روی صندلی بدون قوز کردن یا تکیه دادن
• ایستادن روی یک پا یا حفظ تعادل روی توپ تعادلی یا تخته تعادل
• انجام فعالیت‌هایی که تعادل پویا را به چالش می‌کشند، مانند راه رفتن روی سطوح ناهموار یا لی‌لی کردن

تون و قدرت عضلانی

کاردرمانگر تون و قدرت عضلانی مؤثر بر توانایی کودک در کنترل حرکت را ارزیابی می‌کند. کودکانی که دارای اختلالات حسی حرکتی هستند تون عضلانی پایین (هیپوتونی) یا بالا (هیپرتونی) دارند که بر حرکت و وضعیت بدنی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

• هیپوتونی: کودکانی که تون عضلانی پایین دارند شل و ول به نظر می‌رسند، به‌راحتی خسته می‌شوند یا در حفظ وضعیت بدنی درست مشکل دارند.
• هایپرتونی: کودکانی که تون عضلانی بالا دارند، عضلات بیش‌ازحد سفت و خشکی دارند.

هماهنگی دو طرفه

هماهنگی دو طرفه به توانایی استفاده از هر دو طرف بدن به‌طور هماهنگ اشاره دارد. کاردرمانگر توانایی کودک در انجام کارهایی که نیاز به هماهنگی دو دستی یا دو طرفه دارند را ارزیابی می‌کند، مانند:

• گرفتن یا پرتاب کردن توپ با هر دو دست
• بریدن با قیچی (یک دست کاغذ را نگه می‌دارد و دست دیگر برش می‌زند)
• بالا رفتن یا انجام کارهایی که شامل حرکات متقاطع هستند (به‌عنوان مثال، خزیدن در حالتی که یکی از دست‌ها با پای مخالف حرکت می‌کند).

هماهنگی چشم و دست (یکپارچگی بینایی-حرکتی)

یکپارچگی بینایی-حرکتی توانایی هماهنگی ورودی بصری با خروجی حرکتی است. این توانایی جزئی کلیدی در بسیاری از کارهای روزانه است. کاردرمانگر توانایی کودک در انجام کارهایی مانند موارد زیر را بررسی می‌کند:

• نقاشی کردن یا کپی کردن اشکال
• گرفتن یا ضربه زدن به شیئی متحرک
• تکمیل پازل‌ها یا مارپیچ‌هایی که نیاز به هماهنگی دقیق چشم و دست دارند

مهارت‌های خودمراقبتی

کاردرمانگر چگونگی تأثیر چالش‌های حسی و حرکتی بر توانایی کودک در انجام کارهای روزمره زندگی مانند موارد زیر را بررسی می‌کند:

• لباس پوشیدن (بستن زیپ، دکمه، بند کفش)
• غذا خوردن (نگه داشتن وسایل، نوشیدن از لیوان بدون ریختن)
• کارهای نظافتی مانند مسواک زدن یا شانه کردن موها

واکنش‌های رفتاری به ورودی حسی

کودکان مبتلا به اختلال حسی حرکتی اغلب واکنش‌های رفتاری متمایزی نسبت به محرک‌های حسی نشان می‌دهند. این واکنش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• جستجوی حسی: برخی از کودکان ممکن است به‌دنبال ورودی حسی باشند، مانند برخورد با اشیاء، چرخیدن یا بلند کردن اجسام سنگین.
• اجتناب حسی: برخی دیگر از کودکان ممکن است از ورودی حسی اجتناب کنند و در مواجهه با بافت‌ها، صداها یا حرکات خاص، رفتارهای پریشان نشان دهند.
• تنظیم هیجانی:‌ کاردرمانگر ارزیابی می‌کند که کودک تا چه حد می‌تواند احساسات و رفتار خود را در مواجهه با ورودی‌های حسی طاقت‌فرسا تنظیم کند. کودکان ممکن است در پاسخ به محرک‌های خاص به‌راحتی ناامید، مضطرب یا دچار اختلال شوند.

پاسخ‌های تطبیقی

کاردرمانگر نحوه سازگاری کودک با چالش‌های حسی یا حرکتی جدید را بررسی می‌کند. به‌عنوان مثال:

• آیا کودک به‌طور مناسب به ورودی‌های حسی پاسخ می‌دهد؟
• آیا کودک می‌تواند حرکات بدن خود را بر اساس بازخورد محیطی مانند حفظ تعادل هنگام شروع از دست دادن آن تنظیم کند؟

کاردرمانگر پس از ارزیابی موارد بالا، گزارشی جامع تهیه می‌کند و نتایج، یافته‌ها و روش‌های درمانی توصیه‌‌شده را در آن توضیح می‌دهد.

او برنامه درمانی فرزند شما را برای رفع کمبودهای حسی و حرکتی خاص، ارتقاء پردازش اطلاعات حسی و بهبود هماهنگی حرکتی او طراحی خواهد کرد.

برنامه درمانی کودک شامل موارد زیر هستند:

• رژیم حسی در خانه: آموزش مراقبان درمورد نحوه گنجاندن فعالیت‌های حسی در برنامه روزانه کودک برای حمایت از خودتنظیمی
• استراتژی‌های رفتاری: آموزش نحوه مدیریت فروپاشی‌های عاطفی، تغییرات یا موقعیت‌های اضافه بار حسی
• تعیین هدف: همکاری با والدین برای تعیین اهداف واقع‌بینانه و دست‌یافتنی برای کودک (بر اساس نقاط قوت و چالش‌های او)

نمونه‌هایی از فعالیت هایی که ممکن است در برنامه درمانی فرزند شما گنجانده شوند عبارت‌اند از:

• رژیم حسی: فعالیت‌های حسی که کودک در طول روز برای تنظیم سیستم حسی خود در آن‌ها شرکت می‌کند. این فعالیت‌ها شامل موارد زیر هستند:

• تاب خوردن یا چرخیدن (ورودی وستیبولار)
• پریدن روی ترامپولین یا بلند کردن اجسام سنگین (ورودی حس عمقی)
• بازی با بافت‌های مختلف (ورودی لامسه)
• بازی‌های تحریک بینایی، مانند گرفتن حباب یا دنبال کردن اشیاء متحرک

• فعالیت های حس عمقی: استفاده از جلیقه‌ها یا پتوهای سنگین برای کمک به کودک در احساس آرامش و ثبات بیشتر
• فعالیت های تعادل و حرکت: تشویق به حرکت ازطریق مسیرهای مانع، حفظ تعادل روی توپ تعادلی یا استفاده از تخته‌های تعادل برای بهبود پردازش وستیبولار
• بازی لامسه: گنجاندن جعبه‌های حسی، خمیر بازی، نقاشی با انگشت و سایر مواد بافت‌دار برای کمک به حساسیت‌زدایی یا درگیر کردن سیستم لامسه کودک
• فعالیت‌های حرکتی ظریف: فعالیت‌هایی که شامل استفاده هماهنگ از دست‌ها و انگشتان هستند، مانند:

• بریدن با قیچی
• نخ کردن مهره‌ها یا قرار دادن اشیاء کوچک در ظروف
• تمرین خوشنویسی یا نقاشی برای بهبود هماهنگی بینایی-حرکتی
• ساختن با بلوک‌ها یا لگو برای بهبود مهارت‌های دستی

• وظایف هماهنگی دو طرفه: فعالیت‌هایی که نیاز به استفاده همزمان از هر دو طرف بدن دارند، مانند:

• پرتاب و گرفتن با دو دست
• بازی با وسایل زمین بازی (میله‌های بارفیکس، نردبان)

• تمرینات تقویت‌کننده هسته بدن: فعالیت‌هایی که عضلات شکم و پشت را درگیر می‌کنند تا ثبات کلی بهبود یابد، مانند:

• تمرینات پلانک یا حرکات یوگا
• غلتیدن روی توپ ورزشی یا حفظ وضعیت‌های تعادلی
• حرکت چرخ دستی یا راه رفتن خرچنگی برای بهبود قدرت بالاتنه

• فعالیت‌های متمرکز بر وضعیت بدنی: تشویق به فعالیت‌هایی که تعادل نشستن را بهبود می‌بخشند، مانند نشستن روی توپ درمانی در حین انجام کارها، یا تمرین حفظ وضعیت راست در حین کار با حرکات ظریف
• مسیرهای مانع: برای عبور از چالش‌های حرکتی مختلف مانند بالا رفتن، خزیدن، پریدن و حفظ تعادل طراحی شده است. پیچیدگی آن‌ها را می‌توان برای به چالش کشیدن توانایی‌های برنامه‌ریزی حرکتی تنظیم کرد.
• وظایف چند مرحله‌ای: فعالیت‌هایی که شامل چندین مرحله متوالی هستند، مانند آماده کردن بازی، تهیه میان وعده یا تکمیل پازل
• بازی‌های تقلیدی: بازی «سیمون می‌گوید» یا کپی کردن حرکات در آینه برای بهبود توانایی کودک در تقلید و توالی اقدامات
• استراتژی‌های آرام‌سازی: آموزش استراتژی‌های مقابله‌ای به کودک برای آرام شدن در هنگام تحریک بیش‌ازحد، مانند:

• تمرینات تنفس عمیق
• استفاده از ابزارهای حسی آرام‌بخش مانند توپ‌های استرس یا پتوهای سنگین
• درگیر شدن در فعالیت‌های تکراری یا ریتمیک، مانند تکان دادن یا تاب خوردن، برای خودتنظیمی

• ایجاد روال: ایجاد روال‌های ثابت که به کودک کمک می‌کند تا ورودی‌های حسی و تغییرات را پیش بینی کند و اضطراب و فروپاشی‌های عاطفی را کاهش دهد.
• استراتژی‌های تنظیم هیجانی: تشویق به فعالیت‌هایی که آگاهی و کنترل عاطفی را ارتقا می‌دهند، مانند استفاده از داستان‌های اجتماعی یا اجرای برنامه‌های بصری برای مدیریت تغییرات
• اصلاحات کلاسی: فراهم کردن استراحت‌های حسی، ابزارهای آرامش‌بخش یا ایجاد گوشه‌ای آرام برای کودک در مدرسه
• تغییرات در خانه: ایجاد فضاهای آرام در خانه با دسترسی به ابزارهای آرام‌بخش (مانند اتاقی آرام با نور کم) برای کمک به کودک برای تنظیم احساسات خود
• تجهیزات تطبیقی: معرفی ابزارهایی مانند جواهرات جویدنی برای نیازهای حسی دهانی، هدفون‌های حذف نویز یا بالشتک‌های متحرک برای کمک به تمرکز و تنظیم حسی

جمع‌بندی

اختلال حسی حرکتی، اختلالی است که بر پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی حرکتی کودک تأثیر می‌گذارد. این بیماری چالش‌هایی در تعادل، تحرک و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند. کاردرمانی، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان این بیماری است که به رفع کمبودهای حسی و حرکتی، ارتقاء پردازش اطلاعات حسی و بهبود هماهنگی حرکتی کودک کمک می‌کند. گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از متخصصین مجرب، روش‌های نوین و تکنیک‌های توانبخشی مؤثر می‌تواند به شما در بهبود وضعیتتان کمک کند. برای مشاوره و دریافت خدمات تخصصی، با ما تماس بگیرید و گام‌های اولیه را برای بازگشت فرزندتان به زندگی فعال و سالم بردارید.

منابع

thepediatricplacellc.com

getgoally.com