اختلال موتیسم یا لالی انتخابی چیست و چطور درمان می شود؟

لالی انتخابی (SM) یا موتیسم، اختلال سلامت روان است که باعث می‌شود بیمار به‌دلیل ترس یا اضطراب نتواند در موقعیت‌های خاص صحبت کند. این بیماری معمولاً کودکان خردسال را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند نوجوانان و بزرگسالان را نیز درگیر کند.

این اختلال فراتر از خجالت، کمرویی یا ترس است. لالی انتخابی، اختلالی اضطرابی است و می‌تواند با سایر بیماری‌های مرتبط با اضطراب همپوشانی داشته باشد و اثرات ماندگاری در زندگی ایجاد کند.

لالی انتخابی چقدر شایع است؟

لالی انتخابی، اختلالی نسبتاً نادر است و کمتر از 1 درصد از افراد (در تمام گروه‌های سنی) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تقریباً همیشه در دوران کودکی در حدود 5سالگی شروع می‌شود و اغلب بلافاصله پس از شروع پیش‌دبستانی، مهدکودک یا مدرسه ابتدایی کودک مورد توجه قرار می‌گیرد. این اختلال در نوجوانان و بزرگسالان کمتر شایع است اما همچنان مشاهده می‌شود.

علائم لالی انتخابی

کلمه «انتخابی» در نام این اختلال به این معنی است که فقط در موقعیت‌های خاص اتفاق میفتد و به‌صورت عمدی و آگاهانه رخ نمی‌دهد. اگر فرزند شما لالی انتخابی داشته باشد، در برخی موقعیت‌ها مانند خانه هیچ مشکلی در صحبت کردن ندارد. او هنگام صحبت کردن در موقعیت‌هایی مانند مدرسه دچار اضطراب می‌شود و نمی‌تواند حرف بزند.

علائم می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند. برخی کودکان کاملاً قادر به صحبت کردن نیستند. برخی دیگر ممکن است کمتر یا به روش‌های محدود ارتباط برقرار کنند.

ناتوانی کامل یا تقریباً کامل در برقراری ارتباط

این حالت به معنای تلاش بسیار زیاد برای اجتناب از برقراری ارتباط یا اجتناب کامل از آن است و می‌تواند به شکل زیر ظاهر شود:

• احساس ناتوانی در صحبت کردن. می‌تواند به این دلیل اتفاق بیفتد که به‌خاطر ترس یا اضطراب احساس فلج شدن ایجاد می‌شود. امتناع کردن از صحبت، واکنشی خودکار و غیرعمدی است.
• وضعیت بدنی منقبض یا سفت، فریز شدن یا احساس ناتوانی در حرکت
• بی‌حالتی چهره‌
• اجتناب از تماس چشمی
• اجتناب از تعاملات اجتماعی یا عدم شرکت در آن‌ها
• عدم درخواست چیزهای مورد نظر یا مورد نیاز (مانند کودکی که در مدرسه برای دستشویی رفتن از معلم اجازه نمی‌گیرد و خودش را خیس می‌کند).
• رفتار مخرب (مانند قشقرق به پا کردن) برای اجتناب از صحبت کردن

ارتباط غیرکلامی

• تمایل به استفاده از صداهایی مانند «اه اه» برای «نه» و «آها» برای «بله» یا صداهای دیگر به‌جای کلمات
• استفاده از ارتباط غیرکلامی برای اجتناب از صحبت کردن (مانند نوشتن پاسخ‌ها یا اشاره به تصاویر یا کلمات در کتاب)
• استفاده از ژست‌ها یا حرکات دیگر به‌جای کلمات (مانند حالات چهره، اشاره کردن، تقلید کردن یا تکان دادن سر به نشانه تأیید یا رد)

ارتباط حداقلی یا کاهش‌یافته

• پاسخ‌های آهسته
• استفاده از پاسخ‌های تک کلمه‌ای یا جملات بسیار کوتاه
• زیر لب حرف زدن، لکنت زبان یا زمزمه کردن
• تغییر صدا (صحبت کردن با صدای ربات‌مانند یا تغییر زیر و بم و لحن طبیعی صدا)

علت موتیسم

کارشناسان نمی‌توانند به‌طور کامل توضیح دهند که چرا لالی انتخابی رخ می‌دهد. بااین‌حال، آن‌ها به چندین عامل احتمالی مشکوک هستند که ممکن است باعث آن شده یا در آن نقش داشته باشند. این عوامل عبارت‌اند از:

بیماری‌های سلامت روان

لالی انتخابی ارتباط قوی با سایر بیماری‌های سلامت روان دارد. این‌ها لزوماً علت نیستند بلکه صرفاً در افراد مبتلا به لالی انتخابی به احتمال بالاتر رخ می‌دهند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

• اختلال اضطراب اجتماعی. این اختلال در افراد مبتلا به لالی انتخابی بسیار شایع است. کارشناسان تخمین می‌زنند که 75 تا 100 درصد افراد مبتلا به لالی انتخابی به این اختلال نیز مبتلا هستند.
• فوبیاها (ترس‌های شدید)
• سایر اختلالات اضطرابی
• اختلال طیف اوتیسم
• اضطراب جدایی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

سابقه خانوادگی یا ژنتیک

اختلالات اضطرابی می‌توانند در خانواده‌ها ارثی باشند. افراد مبتلا به لالی انتخابی به احتمال زیاد خویشاوندی درجه یک (والدین، خواهر و برادر یا فرزند) مبتلا به لالی انتخابی یا اختلال اضطرابی دیگری دارند.

سایر اختلالات ارتباطی

برخی از کودکان به‌دلیل اضطراب مربوط به نحوه صحبت کردن یا میزان درک آن‌ها از دیگران (مانند اختلالات پردازش شنوایی یا تأخیرهای یادگیری) به لالی انتخابی مبتلا می‌شوند.

کودکان همچنین می‌توانند به‌دلیل اختلالات گفتاری (مانند لکنت زبان یا سایر اشکال اختلال روانی کلام) به لالی انتخابی مبتلا شوند. برخی از کودکان به این دلیل به لالی انتخابی مبتلا می‌شوند که صدای خود را دوست ندارند یا درمورد نحوه بروز صدایشان مضطرب هستند.

شرایط اجتماعی

کودکان با عوامل یا شرایط اجتماعی خاص بیشتر در معرض ابتلا به لالی انتخابی هستند. این عوامل عبارت‌اند از:

• مورد قلدری قرار گرفتن
• اتفاق‌های آسیب‌زا یا سوء استفاده
• مشکلات خانوادگی (مانند خشونت عاطفی، کلامی یا فیزیکی در خانه)
• مهاجرت به مکانی با زبان اصلی متفاوت

لالی انتخابی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص موتیسم دشوار است؛ زیرا این وضعیت می‌تواند شبیه چندین اختلال دیگر باشد. پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا مشخص کند که کودک قادر به شنیدن و صحبت کردن به‌طور معمول است یا خیر. آسیب‌شناس گفتار و زبان ممکن است کودک را ازنظر مشکلات مربوط به قسمت‌های فیزیکی بدن مرتبط با صحبت کردن، مانند دهان، تارهای صوتی و زبان، ارزیابی کند. در طول گفتاردرمانی، سؤالات زیادی از والدین پرسیده می‌شود و احتمالاً باید پرسشنامه‌های مربوط به رشد جسمی، ذهنی و عاطفی فرزندشان را پر کنند.

درمان لالی انتخابی

با برخورد و درمان مناسب، بیشتر کودکان قادر به غلبه بر موتیسم هستند. اما هرچه کودک در زمان تشخیص این وضعیت بزرگ‌تر باشد، زمان بیشتری برای درمان لازم است. اثربخشی درمان به عوامل زیر بستگی دارد:

• فرد چه مدت به لالی انتخابی مبتلا بوده است؟
• آیا مشکلات ارتباطی یا یادگیری یا اضطراب‌های اضافی دارد یا خیر؟
• میزان همکاری همه افراد درگیر در تحصیل و زندگی خانوادگی او

درمان بر خود صحبت کردن تمرکز نمی‌کند، بلکه بر کاهش اضطراب مرتبط با حرف زدن تمرکز دارد.

در این حالت کودک برای حرف زدن تحت فشار قرار نمی‌گیرد. او به‌تدریج از کلمات و جملات تکی در مکالمات استفاده می‌کند و درنهایت به‌صورت آزادانه با همه افراد در محیط‌های مختلف حرف می‌زند.

اگر خانواده و مراقبان کودک محیطی مثبت برای کاهش اضطراب او فراهم کنند، نیاز به درمان فردی برطرف می‌شود. یعنی:

• به کودک نشان ندهید که مضطرب هستید
• به او اطمینان دهید که وقتی آماده شود، قادر به صحبت کردن خواهد بود
• بر تفریح تمرکز داشته باشید
• تمام تلاش‌هایی را که کودک برای شرکت و تعامل با دیگران انجام می‌دهد، مانند رد و بدل کردن اسباب بازی‌ها، تکان دادن سر و اشاره کردن، تحسین کنید
• وقتی کودک صحبت می‌کند، تعجب نشان ندهید، بلکه همانطور که با هر کودک دیگری رفتار می‌کنید، با گرمی پاسخ دهید.

کودکان بزرگ‌تر علاوه‌براین تغییرات محیطی، ممکن است برای غلبه بر اضطراب خود به حمایت فردی نیاز داشته باشند.

روش‌های درمانموتیسم عبارت‌اند از:

• درمان شناختی رفتاری: درمان شناختی رفتاری (CBT) به کودک کمک می‌کند تا بر نحوه فکر کردن درمورد خود، جهان و دیگران تمرکز کند.CBT همچنین ازطریق مواجهه تدریجی، ترس‌ها و پیش‌داوری‌ها را به چالش می‌کشد.
• رفتاردرمانی: رفتاردرمانی برای غلبه بر ترس‌ها، بر کمک به مبارزه با مشکلات فعلی با استفاده از رویکردی تدریجی و گام به گام تمرکز دارد.
• تکنیک‌ها: تکنیک‌های متعددی مبتنی بر CBT و رفتاردرمانی وجود دارند که در درمان لالی انتخابی مفید هستند. این تکنیک‌ها می‌توانند به‌طور همزمان توسط دوستان، اعضای خانواده و کارکنان مدرسه و تحت راهنمایی گفتاردرمانگر یا روانشناس، استفاده شوند.
• مواجهه تدریجی: در مواجهه تدریجی، ابتدا با موقعیت‌هایی که کمترین اضطراب را ایجاد می‌کنند، مقابله می‌شود. اضطراب مرتبط با این موقعیت‌ها، با اهداف واقع‌بینانه و مواجهه مکرر، به سطح قابل کنترلی کاهش می‌یابد. در این روش، کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان تشویق می‌شوند تا میزان اضطرابی را که موقعیت‌های مختلف مانند پاسخ دادن به تلفن یا پرسیدن ساعت از غریبه ایجاد می‌کنند، مورد ارزیابی قرار دهند.
• محو کردن محرک: در این روش، کودک مبتلا به لالی انتخابی با فردی، مانند والدین خود (در زمانی که هیچ کس دیگری حضور ندارد) ارتباط برقرار می‌کند. فرد دیگری به‌تدریج وارد این موقعیت می‌شود و پس از اینکه در صحبت کردن شرکت کرد، والدین کنار می‌روند. فرد جدید می‌تواند افراد بیشتری را به همین روش معرفی کند.
• شکل‌دهی: روش شکل‌دهی شامل استفاده از هر تکنیکی است که کودک را قادر می‌سازد تا به‌تدریج پاسخی نزدیک به رفتار مطلوب تولید کند. به‌عنوان مثال، کودک می‌تواند با ارتباط غیرکلامی شروع کند، به‌تدریج به سمت برقراری تماس چشمی، گفتن کلمات کوتاه و سپس جملات طولانی‌تر و درنهایت، مکالمه دو طرفه پیش برود.
• تقویت مثبت و منفی: تقویت مثبت و منفی شامل پاسخ مثبت به تمام اشکال ارتباط و عدم تشویق ناخواسته به اجتناب و سکوت است. اگر کودک برای صحبت کردن تحت فشار باشد، بعد از لحظه حرف زدن، احساس آرامش زیادی خواهد کرد. درنتیجه این باور در او تقویت می‌شود که صحبت کردن تجربه‌ای منفی است.
• حساسیت‌زدایی: حساسیت‌زدایی تکنیکی است که شامل کاهش حساسیت فرد به شنیدن صدای او توسط دیگران ازطریق به اشتراک گذاشتن فایل‌های صوتی یا تصویری است. به‌عنوان مثال، ایمیل یا پیام متنی می‌تواند به تبادل پیام‌های صوتی و تصویری و سپس ارتباط مستقیم‌تر، مانند مکالمات تلفنی یا اسکایپ، پیشرفت کند. همچنین می‌توانید از فرزندتان فیلم بگیرید و او را تشویق کنید تا خودش را در حال صحبت کردن تماشا کند.
• دارودرمانی: دارو فقط برای کودکان بزرگ‌تر، نوجوانان و بزرگسالانی که اضطراب آن‌ها منجر به افسردگی و مشکلات دیگر شده، مناسب است.

آیا لالی انتخابی نوعی اوتیسم است؟

اوتیسم، اختلالی اضطرابی نیست و معمولاً علائم دیگری مانند مشکلات حسی، علائم وسواس فکری-عملی و وسواس به روال‌های خاص را در بر می‌گیرد. مهمتر از همه، کودکان طیف اوتیسم در درک نشانه‌های اجتماعی و غیرکلامی مشکل دارند. در مقابل، کودکان مبتلا به موتیسم معمولاً درک بسیار خوبی از ارتباطات غیرکلامی دارند و هنگامی که از کلمات استفاده نمی‌کنند، از ارتباطات غیرکلامی بهره‌مند می‌شوند. با‌این‌حال ممکن است کودک مبتلا به اوتیسم نیز به لالی انتخابی مبتلا شود.

لالی انتخابی چه تفاوتی با خجالت دارد؟

لالی انتخابی،‌ اختلالی اضطرابی و قابل تشخیص است که باعث ناتوانی کودک در صحبت کردن می‌شود. این اختلال به‌اندازه خجالت شایع نیست.

خجالت، یکی از ویژگی شخصیتی است که می‌تواند هر فردی را در هر زمانی در طول زندگی‌اش تحت تأثیر قرار دهد. کودک مبتلا به لالی انتخابی ممکن است در خانه شخصیتی کاملاً متفاوت از مدرسه نشان دهد، درحالی‌که کودک خجالتی ممکن است برای صمیمی شدن با دوستان جدید تنها به زمان نیاز داشته باشد.

خجالت، اصطلاحی است که طیف وسیعی از علائم مانند احساس اضطراب اجتماعی و نگرانی درمورد قضاوت دیگران، سرخ شدن یا لکنت زبان هنگام تلاش برای صحبت کردن را در بر می‌گیرد. خجالت، مشکلی روانپزشکی یا پزشکی نیست اما در موارد شدید می‌تواند ناتوان‌کننده باشد.

جمع‌بندی

لالی انتخابی، اختلالی است که به‌دلیل ترس یا اضطراب باعث ناتوانی کودک در حرف زدن در موقعیت‌های خاص می‌شود. احتمال شروع این اختلال در دوران کودکی در حدود سن مدرسه وجود دارد، اما می‌تواند نوجوانان و بزرگسالان را نیز تحت تأثیر قرار دهد. به یاد داشته باشید کودکانی که به لالی انتخابی مبتلا هستند، نافرمان یا لجباز نیستند و نمی‌توانند این اختلال را به‌تنهایی کنترل کنند. اگر مشکوک هستید که فرزندتان به لالی انتخابی مبتلا است، با متخصص اطفال یا سایر پزشکان صحبت کنید. درمان‌های مختلف باعث می‌شوند کودک به ترس و اضطراب خود غلبه کند و قادر به صحبت کردن در موقعیت‌های مختلف باشد.

منابع

my.clevelandclinic.org

webmd.com

nhs.uk